Od około 10-4 tys. lat p.n.e. ludzkość zaczęła przechodzić z koczowniczego na osiadły tryb życia. To przełomowe zjawisko nazywamy rewolucją neolityczną.
Koczowniczy tryb życia
(koczownictwo – nieustanne wędrowanie między kolejnymi miejscami krótkiego pobytu)
– warunki przyrodnicze: zlodowacenia (konieczność szukania pożywienia i schronienia w nowych miejscach)
– siedziby: nietrwałe (szałasy) lub przygodne (jaskinie)
– żywność: dary natury (dieta białkowa)
– zajęcia: łowiectwo i zbieractwo
– społeczności: małe, dostosowane do warunków wędrówki
– narzędzia: nietrwałe, proste (przeznaczone do jednej czynności), wytwarzane przez samych użytkowników (np. drewniane pałki, pięściaki z kamienia łupanego)
Osiadły tryb życia
– warunki przyrodnicze: ocieplenie klimatu (łatwiejszy dostęp do żywności i budulca)
– siedziby: trwalsze (ziemianki, domy z drewna), łączone w większe osady
– żywność: wytwarzanie (dieta węglowodanowa)
– zajęcia: rolnictwo, hodowla i rzemiosło
– społeczności: większe (do uprawy roli potrzeba więcej ludzi), specjalizacja pracy
– narzędzia: bardziej złożone, staranniej obrabiane, wytwarzane przez specjalistów – rzemieślników (np. siekierki z kamienia gładzonego, gliniane naczynia wytwarzane na kole garncarskim)
Nazwa „neolit” oznacza dosłownie „młodszy kamień” (tzw. młodszy okres kamienny, w którym ludzie używali nadal narzędzi z kamienia, ale obrobionego staranniej, niż we wcześniejszym paleolicie).
Skutki przyjęcia osiadłego trybu życia:
1) częściowa niezależność człowieka od natury (ochrona przed głodem i chłodem, a więc większa stabilizacja życia):
– rozwój rolnictwa i hodowli (nowocześniejsze narzędzia, udomowienie zwierząt)
– gospodarowanie z myślą o przyszłości (systemy irygacyjne, spichlerze)
– rozwój kultury i systemów religijnych
2) powstawanie pierwszych wielkich cywilizacji (dużych, zorganizowanych społeczeństw):
– eksplozja demograficzna (ograniczana przez epidemie, klęski głodu i wojny)
– podział ról społecznych i specjalizacja (tworzenie się zawodów i hierarchii społecznej)
– zakładanie dużych miast
– zasiedlanie nowych obszarów
– tworzenie państw oraz systemów prawnych i religijnych
– rozwój handlu i rzemiosła
Zmiany warunków życia ludzi w okresie neolitu były tak radykalne, że nazwano je rewolucją neolityczną.
[podstawa programowa gimnazjum: 1.1.]