W średniowieczu wszyscy wolni ludzie byli objęci systemem zależności lennych, czyli służby wasali seniorom, najczęściej w zamian za nadaną ziemię. Pozostała ludność była poddanymi feudałów (właścicieli dóbr ziemskich).
W chaosie po upadku imperium rzymskiego wolni ludzie oddawali się innym pod opiekę w zamian za dożywotnią służbę (tzw. komendacja). Opieka polegała m.in. na nadaniu ziemi – źródła utrzymania. Ziemię nadawano również w nagrodę za pełnienie służby lub w związku z mianowaniem na urząd (tzw. beneficjum). Z czasem cała ziemia i wszyscy wolni ludzie zostali objęci systemem lennym.
Podstawowe pojęcia:
– lenno – nadawane dobra ziemskie
– senior – nadający lenno, zobowiązany do chronienia wasala
– wasal – przyjmujący lenno, zobowiązany do wierności i pomocy zbrojnej seniorowi
– hołd lenny – obrzęd nawiązania stosunku lennego: homagium (przyrzeczenie wierności wasala) i inwestytura (nadanie lenna przez seniora, wręczenie symbolu, np. chorągwi)
– immunitet – wyłączenie spod ogólnego prawa (np. zrzeczenie się przez króla na rzecz feudała sądów na jego terenie albo zwolnienie od podatku należnego królowi)
Drabina feudalna:
– wasal mógł oddać część lenna innemu rycerzowi (stawał się dla niego seniorem)
– senior nie mający innego seniora (np. król) to suzeren
– władzę króla ograniczała zasada „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem” (z wyjątkiem Anglii, gdzie każdy przyrzekał wierność królowi stając się jego wasalem)
– z czasem każdy wolny człowiek (rycerz) musiał być czyimś wasalem
Oprócz króla wielkim posiadaczem ziemskim (dzięki nadaniom i darowiznom) był też Kościół:
– z funkcjami kościelnymi były związane dochody z majątku kościelnego (beneficja)
– ziemia kościelna była wydzierżawiana chłopom w zamian za czynsz (tzw. umowa prekaryjna)
Pozycja chłopów:
– chłopi nie byli wasalami, ale poddanymi swego pana feudalnego (czyjegoś wasala)
– chłopi utrzymywali się z ziemi powierzonej im przez pana, a w zamian oddawali mu tzw. rentę feudalną w formie daniny (oddania części plonów) i pańszczyzny (bezpłatnej pracy na polu pana); od czasu upowszechnienia się pieniędzy (późne średniowiecze) daninę i pańszczyznę zamieniano na czynsz
– prawo własności ziemi mieli tylko król, Kościół i rycerze – każdy chłop musiał mieć pana
Ustrój społeczno-gospodarczy oparty na systemie lennym to feudalizm – od łac. „feudum”: ‘nadana posiadłość ziemska, lenno’.
Najsłynniejszy polski hołd feudalny (choć już w nowożytności) – hołd pruski z 1525 (książę pruski Albrecht Hohenzollern został lennikiem króla polskiego Zygmunta Starego).
[podstawa programowa gimnazjum: 11.1]