W okresie odrodzenia powstał nowy wzór osobowy – „człowiek renesansu”, osoba o wszechstronnych zainteresowaniach i wykształceniu. Dobrymi przykładami byli sami renesansowi twórcy.
Leonardo da Vinci (1452-1519)
Włoski malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca i geolog; prawdopodobnie najwszechstronniej utalentowany człowiek w historii. Pracował m.in. na dworach rodów Sforzów i Medyceuszy.
– autor obrazu „Mona Lisa” i fresku „Ostatnia wieczerza” oraz słynnego szkicu „Człowiek witruwiański”, studium idealnej anatomii ciała ludzkiego
– autor pomysłów wielu urządzeń wyprzedzających swoją epokę (m.in. helikoptera, czołgu czy żniwiarki)
– prowadził badania nad anatomią, wytrzymałością materiałów, hydrodynamiką i architekturą (przełom w nauce i technice)
W polskich zbiorach jest jeden obraz Leonarda da Vinci, „Dama z łasiczką” (wystawiony w Krakowie, własność rodziny Czartoryskich).
Michał Anioł (Michelangelo Buonarroti, 1475-1564)
Włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt. Jego mecenasem był początkowo ród Medyceuszów, a później siedmiu kolejnych papieży.
– autor fresków w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie (od „Stworzenia Adama” do „Sądu ostatecznego”)
– architekt watykańskiej bazyliki św. Piotra (zaprojektował kopułę)
– autor rzeźb „Pieta” i „Dawid”
– w rzeźbach i obrazach artysta wykorzystywał studium ludzkiego ciała (główny motyw rzeźb), a w pracach architektonicznych – obliczenia matematyczne
– program artystyczny Michała Anioła przedstawiony symbolicznie na jego nagrobku: malarstwo, rzeźba i architektura połączone podstawową umiejętnością – rysowania
Michał Anioł był twórcą renesansowym, ale dynamika ukazana w jego obrazach i rzeźbach jest zapowiedzią nowego stylu w sztuce – baroku.
Rafael (Raffaello Santi, 1483-1520)
Włoski malarz i architekt, od młodych lat kształcony w dziedzinie malarstwa; korzystał z mecenatu papieży.
– uczestniczył w budowie watykańskiej bazyliki św. Piotra w Rzymie), rywalizując z Michałem Aniołem
– jako człowiek bardzo religijny starał się połączyć idee renesansowe z wiarą (m.in. wiele obrazów maryjnych, jak „Madonna Sykstyńska”)
– autor fresku „Szkoła ateńska” – symbolicznego przedstawienia najwybitniejszych filozofów starożytności, ale z twarzami postaci renesansowych
Rafael był autorem m.in. najcenniejszego obrazu w polskich zbiorach, „Portretu młodzieńca”, zaginionego w czasie II wojny światowej i dotąd poszukiwanego.
Erazm z Rotterdamu (ok. 1466-1536)
Niderlandzki filozof, filolog i pedagog; nazywany „księciem humanistów” (miał ogromny wpływ na myślicieli renesansu)
– wydawał (z komentarzami) dzieła starożytnych myślicieli oraz Ojców Kościoła
– głosił, że natura ludzka jest dobra, a zło bierze się z niewiedzy (podobne poglądy głosił w starożytności Sokrates)
– autor dzieła „Pochwała głupoty” – krytyk scholastyków (za teoretyzowanie sprzeczne z ewangeliczną prostotą), duchowieństwa (za niemoralność i nieuctwo) i ówczesnego społeczeństwa (za hipokryzję)
– popierał czytanie Biblii przez świeckich i w językach narodowych (co było sprzeczne z ówczesną praktyką kościelną) oraz poglądy Lutra, za co jego dzieła Kościół wpisał do „Indeksu ksiąg zakazanych”
Mikołaj Kopernik (1473-1543)
Polski astronom i duchowny, a także lekarz i prawnik; studiował w Akademii Krakowskiej, a później w Bolonii i Padwie.
– kanonik kapituły warmińskiej – zarządzał dobrami kościelnymi na Warmii (zasiedlał opustoszałe gospodarstwa osadnikami z Mazowsza, co zmieniło skład etniczny ludności tych terenów)
– w 1543 wydał dzieło „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”) prezentujące teorię heliocentryczną (potępił to nie tylko Kościół, ale i Marcin Luter)
– pisał też prace nt. ekonomii (prawo Kopernika-Greshama: „gorszy pieniądz wypiera lepszy”)
Od jego nazwiska pochodzi określenie „przewrót kopernikański” (‘odkrycie, które radykalnie obala powszechne, odwieczne przekonania’).
Galileusz (Galileo Galilei, 1564-1642)
Włoski astronom, matematyk, fizyk i filozof.
– pierwszy uczony posługujący się w badaniach przyrodniczych doświadczeniami, w tym skonstruowanym przez siebie mikroskopem i teleskopem, a nie tylko rozważaniem celowości zjawisk (jak robiono dotychczas)
– zwolennik teorii Kopernika (do jej udowodnienia posłużył się własnymi badaniami i obliczeniami m.in. odkrytych faz Wenus, ruchu księżyców Jowisza czy pływów mórz)
– skazany przez inkwizycję na areszt domowy, zmuszony do publicznego odwołania poglądów (według legendy dodał szeptem „A jednak się kręci” – wł. „Eppur si muove”).
Kościół katolicki zrehabilitował Galileusza w 1992 r. (po 350 latach od śmierci uczonego).
[podstawa programowa gimnazjum: 17.2]