Oświecenie

Oświecenie to ruch umysłowy oparty na wierze w potęgę ludzkiego rozumu i nauki, mogącej rozwiązać wszystkie problemy ludzkości. Początek oświecenia to przełom XVII i XVIII w.

Idee oświecenia:
– wiara w nieograniczone możliwości nauki
– racjonalizm – „wartościowe i prawdziwe jest tylko to, co zgodne z rozumem”
– empiryzm – „prawdziwe jest tylko to, co można poznać doświadczalnie”
– deizm – „Bóg stworzył świat, ale odtąd na niego nie wpływa”
– krytycyzm – odrzucanie dotychczasowych poglądów, a więc i religii (ateizm)
– dążenie do „zgodności z naturą”

Ruchem upowszechniającym idee oświecenia było wolnomularstwo (masoneria).

Nauka i technika:
– Isaac Newton – prawo powszechnego ciążenia, trzy zasady dynamiki
– Jan Kepler – prawa ruchu planet
– Antoine Lavoisier – odkrycie tlenu, zbadanie składu powietrza
– Karol Linneusz – klasyfikacja roślin i zwierząt
– James Watt – maszyna parowa
– bracia Montgolfier – balon
– Daniel Fahrenheit, Anders Celsjusz – skale temperatur

Literatura
– „Wielka Encyklopedia Francuska” (zespół pod kierunkiem Denisa Diderota) – zbór wiedzy z różnych dziedzin
– publicystyka i literatura piękna wykorzystywane do głoszenia haseł oświeceniowych (kult nauki; wolność, równość, powszechna oświata, zniesienie cenzury i tortur itp.):
– John Locke – liberalizm (wolność dobrem najwyższym, idea państwa minimum)
– Francois Marie Arouet (Wolter) – tolerancja, walka z uprzedzeniami

Architektura i sztuka
– rokoko („wynaturzony barok”) – obfite zdobienia z motywem muszli, wykwintność, frywolność, rozrywka dla zmysłów
– klasycyzm – ład, harmonia, symetria, naśladownictwo dzieł starożytnych (m.in. pod wpływem odkrycia Pompejów).

Zasady ustrojowe sformułowane w okresie oświecenia:

1) trójpodział władzy (Karol Ludwik Montesquieu zw. Monteskiuszem, dzieło „O duchu praw”)
– streszczenie: władza państwowa powinna być sprawowana przez trzy osobne kategorie organów (władza ustawodawcza – parlament, władza wykonawcza – król i podległa mu administracja, władza sądownicza – niezależne od pozostałych władz sądy)
– uzasadnienie: podział władzy zapobiegnie nadużyciom i tyranii; przeczyło to dotychczasowej praktyce, w której król był prawodawcą, zwierzchnikiem administracji i najwyższym sędzią

2) umowa społeczna (Jan Jakub Rousseau)
– streszczenie: ludzie dobrowolnie rezygnują na rzecz społeczeństwa z części swojej wolności, aby w zamian otrzymać większą ochronę praw (np. płacąc podatki rezygnują z części własności, ale utrzymywane z podatków sądy chronią własność bardziej)
– uzasadnienie: Bóg dał ludziom wolność i dlatego ludzie powinni wybrać dla siebie jak najlepsze władze (a więc władza pochodzi od ludzi); przeczyło to idei pochodzenia władzy od Boga

Zasady trójpodziału władzy i umowy społecznej inspirowały twórców USA. Znalazły się też w tekście konstytucji 3 maja.