U schyłku XVIII wieku mieszkańcy 13 angielskich kolonii w północnej Ameryce zbuntowali się przeciw metropolii i utworzyli własne państwo – Stany Zjednoczone Ameryki. Udział w tym mieli także Polacy.
Wojna o niepodległość
Przyczyny:
– nakładanie przez władze brytyjskie podatków na kolonie amerykańskie bez zgody ich mieszkańców (opłata stemplowa za wszelkie wydawane druki)
– ograniczanie przez władze brytyjskie swobody handlu (monopol herbaciany dla Kompanii Wschodnioindyjskiej)
– ograniczanie zakładania przez kolonistów farm na nowych terenach
Przebieg:
– „herbatka bostońska” (zniszczenie brytyjskiego transportu herbaty w porcie w Bostonie przez kolonistów przebranych za Indian)
– powoływanie milicji obywatelskich, zwołanie Kongresu Kontynentalnego w Filadelfii
– 4 VII 1776 – Deklaracja Niepodległości USA (ludzie mają prawo do życia, wolności i poszukiwania szczęścia oraz do obalenia tyranii)
Skutki:
– po wojnie wygranej przez kolonistów – 1783 uznanie niepodległości USA przez Wielką Brytanię (pierwsze niepodległe państwo w Ameryce)
– osłabienie Francji (sojusznika kolonistów w wojnie o niepodległość)
– kolonizacja terenów na zachód od pierwszych stanów (stopniowe tworzenie nowych stanów)
Wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych
Tadeusz Kościuszko (1746-1817)
– inżynier wojskowy, absolwent i wykładowca Szkoły Rycerskiej (Korpusu Kadetów) w Warszawie
– budowniczy fortyfikacji Filadelfii i obozów wojskowych Armii Kontynentalnej, m.in. pod Saratogą (powstrzymały one atak Anglików, a w konsekwencji doprowadziły do ich klęski i ostatecznego zakończenia wojny zwycięstwem kolonistów)
– budowniczy twierdzy West Point (do dziś głównej szkoły wojskowej w USA)
– jako jeden z zaledwie trzech cudzoziemców przyjęty do elitarnego Towarzystwa Cyncynatów (weteranów wojny o niepodległość USA)
– nagrodzony awansem na generała brygady i majątkiem (przeznaczył go na wykupienie z niewoli i kształcenie czarnoskórych niewolników)
Kazimierz Pułaski (1745-1779)
– oficer polski, wyemigrował po upadku konfederacji barskiej (z zaocznym wyrokiem śmierci za wystąpienie przeciw królowi)
– twórca kawalerii amerykańskiej
– zmarł od ran odniesionych w bitwie pod Savannah
– na jego cześć, po nadejściu wiadomości o śmierci Pułaskiego jednodniowe hasło w armii amerykańskiej brzmiało „Pulaski”, a odzew „Polska”
– pośmiertnie obdarzony honorowym obywatelstwem USA (jako jeden z zaledwie kilku cudzoziemców)
Kościuszko i Pułaski są uważani za bohaterów narodowych USA; upamiętniają ich tam pomniki i nazwy geograficzne.
Konstytucja USA
Konstytucja USA z 1787 r. była pierwszą konstytucją na świecie.
USA mają ustrój federacyjny (państwo składa się ze stanów – ang. „states”):
– władze centralne zajmują się tylko sprawami przekraczającymi możliwości stanów (obrona, sprawy zagraniczne, cła, poważne przestępstwa)
– większość kompetencji administracyjnych i sądowych mają poszczególne stany (ang. „state” – ‘państwo’)
Konstytucja USA (1787) – trójpodział władzy:
1) władza ustawodawcza – Kongres:
– Senat – po 2 senatorów z każdego stanu
– Izba Reprezentantów – wybieranych proporcjonalnie do liczby mieszkańców
2) władza wykonawcza – Prezydent:
– jednocześnie głowa państwa, szef rządu i głównodowodzący sił zbrojnych
– wybierany pośrednio (obywatele wybierają elektorów, a oni prezydenta)
– w razie śmierci lub dymisji prezydenta jego urząd obejmuje wiceprezydent
3) władza sądownicza – Sąd Najwyższy i niższe sądy federalne (sędziów mianuje prezydent za zgodą Senatu)
Taki ustrój to „demokratyczna republika prezydencka”.
Trójpodział władzy obowiązywał też w poszczególnych stanach (władza ustawodawcza – legislatura stanowa, władza wykonawcza – gubernator, władza sądownicza – sądy stanowe).
Charakterystyczne dla ustroju USA są bezpośrednie wybory na wiele funkcji obsadzanych zwykle przez mianowanie (np. lokalni sędziowie, szeryfowie, rady okręgów szkolnych itp.). Państwo amerykańskie powstało „od dołu”: mieszkańcy sami organizowali się dla załatwienia lokalnych spraw (np. utworzenia szkoły czy obrony przed Indianami), a dopiero gdy nie mogli sobie z czymś poradzić tworzyli instytucje wyższego stopnia (np. armię). To różni się od systemu europejskiego, w którym władca przekazywał „z góry” część uprawnień swoim poddanym w drodze immunitetów, przywilejów itp.
Konstytucja USA obowiązuje do dziś (z 27 poprawkami).
[podstawa programowa gimnazjum – 25]