U schyłku XVIII w. we Francji obalono rządy dynastii Burbonów i wprowadzono ustrój republikański. Zmiany w ustroju i kulturze były tak głębokie, że okres ten bywa uważany za koniec nowożytności.
Przyczyny i skutki rewolucji
Główne przyczyny:
– anachroniczny ustrój, oparty na nierówności społecznej (stan I i II – duchowieństwo i szlachta – stanowiły zaledwie 2% społeczeństwa, ale nie płaciły podatków; stan III obejmował wszystkich pozostałych od bogatej burżuazji po biedotę, ale nie miał praw politycznych)
– upowszechnienie idei oświecenia (wolność, równość)
– kryzys finansowy (zadłużenie państwa, aż 10% budżetu na utrzymanie dworu, duże wydatki na pomoc w wojnie o niepodległość USA)
– kryzys gospodarczy (nieurodzaj, klęski żywiołowe, a zarazem wzrost liczby ludności)
W 1789 r. król Ludwik XVI zwołał po ponad 170 latach Stany Generalne celem uzyskania zgody na podniesienie podatków. Przedstawiciele stanu trzeciego (gł. burżuazja) chcieli jednak zmian ustrojowych, na co z kolei nie godził się król. Próba uniemożliwienia dalszych obrad spowodowała przekształcenie się izby stanu trzeciego w Zgromadzenie Narodowe. Demonstracja poparcia 14 VII 1789 r. zakończyła się zburzeniem Bastylii (więzienia – symbolu dotychczasowych porządków).
Skutki:
– likwidacja absolutyzmu we Francji (trójpodział władzy, formalna równość wobec prawa)
– całkowita likwidacja feudalizmu we Francji (wolność osobista i uwłaszczenie chłopów, likwidacja systemu stanowego)
– impuls do zmian w innych państwach (wzrost znaczenia burżuazji, stopniowa likwidacja feudalizmu, upowszechnianie poglądów liberalnych)
W 1792 r. Francja została przekształcona w republikę; w następnym roku król Ludwik XVI został zgilotynowany, a rządy objęli jakobini.
Dyktatura jakobinów
Jakobini – ugrupowanie radykalnych rewolucjonistów (lider – Maksymilian Robespierre)
Od 1793 rządy jakobińskiego Komitetu Ocalenia Publicznego:
– wielki terror (fizyczna likwidacja przeciwników rewolucji – ok. 40 tys. ofiar straconych na gilotynie, aresztowanie za samo podejrzenie niesprzyjania rewolucji, surowy trybunał rewolucyjny)
– radykalne zmiany w gospodarce (zniesienie ciężarów feudalnych, konfiskata ziemi, rekwizycje żywności)
– radykalne zmiany w kulturze (nowy kalendarz, system metryczny, prześladowanie katolików, próba wprowadzenia nowej religii – kultu Istoty Najwyższej, a potem kultu Rozumu)
– reforma armii (powszechny pobór, nowoczesna taktyka)
W obronie prześladowanego katolicyzmu i przeciw terrorowi wybuchło powstanie chłopskie w regionie Wandea, krwawo stłumione przez siły podległe jakobinom (ok. 300 tys. ofiar).
1794 – „przewrót termidoriański” (koniec rządów jakobinów, zgilotynowanie Robespierre’a), rządy tzw. dyrektoriatu.
1799 – obalenie rządów dyrektoriatu przez Napoleona Bonaparte – koniec rewolucji
Główne zasady ideowe rewolucji francuskiej
26 VIII 1789 – Konstytuanta (zgromadzenie mające opracować nową konstytucję) uchwaliła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela:
– wolność osobista
– nienaruszalność własności
– sprzeciw wobec ucisku
– równość wobec prawa
– tolerancja religijna
– wolność słowa i druku
– suwerenność ludu
– trójpodział władzy
Deklarację streszcza hasło rewolucji – ”Wolność, równość, braterstwo”.
Trzeba podkreślić, że zasady te z jednej strony burzyły dotychczasowy tradycyjny porządek, z drugiej zaś były łamane przez samych rewolucjonistów (szczególnie w okresie dyktatury jakobinów).
[podstawa programowa gimnazjum – 28]