Cywilizacja egipska powstała około 3500 lat p.n.e. w dolinie rzeki Nil w północno-wschodniej Afryce. Około 3000 roku p.n.e. Górny i Dolny Egipt zostały zjednoczone przez faraona Menesa.
Zasięg terytorialny
– Dolny Egipt – północny bieg rzeki (delta), stolica w Memfis
– Górny Egipt – środkowy i południowy bieg rzeki, stolica w Tebach
Największy zasięg – w XIII w. p.n.e. za faraona Ramzesa II (do Nubii na południu, Libii na zachodzie i Syrii na północnym wschodzie).
W I w. p.n.e. Egipt stał się prowincją rzymską, a w VII w. n.e. został podbity przez Arabów.
Wpływ warunków naturalnych na rozwój cywilizacji
Grecki historyk Herodot nazwał Egipt „darem Nilu”:
– uprawa ziemi możliwa tylko w dolinie i delcie Nilu oraz nielicznych oazach
– coroczne wylewy Nilu w połączeniu z ukształtowaniem terenu (powodzie w delcie, wąska dolina w środkowym i dolnym biegu) – konieczność budowy kanałów i urządzeń przenoszących wodę na pola położone wyżej; prace takie wymagały organizacji pracy tysięcy ludzi na całym biegu rzeki
– Nil był wygodnym szlakiem transportowym (poza doliną rzeki rozciągała się pustynia)
Poza tym:
– złoża miedzi, złota, kamieni szlachetnych (Nubia, Synaj) – rozwój rzemiosła i handlu
– dostępność kamienia – wielkie budowle publiczne (grobowce, świątynie)
Organizacja społeczeństwa
Powstanie jednego państwa egipskiego było związane z udoskonalaniem systemu budowania i utrzymania kanałów nawadniających.
Ustrój – monarchia despotyczna (król sprawuje niczym nieograniczoną władzę polityczną, wojskową i religijną, jest panem życia i śmierci poddanych).
Hierarchia społeczna:
– faraon (król)
– najwyżsi dostojnicy (w tym wezyr)
– kapłani (umieli czytać i pisać, znali medycynę i astronomię)
– urzędnicy (umieli czytać i pisać)
– rzemieślnicy i żołnierze
– chłopi (najliczniejsi; uprawiali ziemię, a poza tym zobowiązani do prac przy utrzymaniu kanałów i wielkich budowach państwowych)
– niewolnicy (pozbawieni praw; przeważnie jeńcy wojenni)
System wierzeń
„Egipcjanie są pobożni ponad miarę, bardziej od innych ludów” (grecki historyk Herodot).
Politeizm – wiara w wielu bogów:
– bóg słońca Ra, bóg śmierci i odrodzonego życia Ozyrys, bogini płodności Izyda i inni
– bóstwa wyobrażane jako postaci ludzkie ze zwierzęcymi głowami
– sam faraon uważany za wcielenie jednego z bogów, a po śmierci za boga
Kapłani – pośrednicy między bogami a ludźmi (potrafili przewidywać zjawiska przyrodnicze uważane za interwencje boskie). Mieszkali przy wielkich świątyniach, będących miejscem obrzędów, ale i nauki (dostępnej jednak tylko dla kapłanów).
Wiara w życie pozagrobowe pod warunkiem zachowania całości ciała:
– faraonowie, wyżsi kapłani i urzędnicy – po śmierci zwłoki poddawane balsamowaniu, a mumie chowane w grobowcach wraz z wyposażeniem na pośmiertne życie
– ciała uboższych mumifikowane w gorącym piasku pustyni, ciała sług utrwalane w postaci portretów w grobowcach ich panów
Większość pochówków nie dotrwała do naszych czasów, ponieważ została rozgrabiona w poszukiwaniu kosztowności. Najcenniejszym zabytkiem jest grobowiec faraona Tutenchamona odkryty w XX wieku.
Pismo
Było to pismo obrazkowe (jeden znak odpowiadał słowu, czasem wyrażeniu lub sylabie):
– hieroglify (gr. „święte obrazki”) – inskrypcje w grobowcach i świątyniach
– pismo hieratyczne („kapłańskie”) – codzienne zapiski administracyjne i świątynne
– pismo demotyczne („ludowe”) – uproszczone, do użytku urzędników
Materiałem pisarskim hieratyki i demotyki był papirus (sprasowane włókna rośliny znad Nilu).
Najważniejsze zabytki: „Teksty Piramid” (inskrypcje z grobowców), „Księga Umarłych”, opisy wypraw wojennych.
Pismo egipskie odczytał dopiero w XIX w. francuski uczony Jean-François Champollion dzięki badaniom „kamienia z Rosetty” (zawierającego ten sam tekst po egipsku i grecku).
[podstawa programowa gimnazjum – 2.1, 2.2]