W 753 r. p.n.e. powstało miasto Rzym, mała osada pasterzy z plemienia Latynów. Dziewięć wieków później było ono metropolią, stolicą imperium obejmującego cały basen Morza Śródziemnego i większość Europy Zachodniej.
Geneza
W VI w. Rzymianie podbili Italię romanizując Etrusków.
Przyczyny dalszych podbojów:
– niedostatek żywności w Italii
– oczekiwanie żołnierzy na łupy i przydziały ziemi
– dążenie wodzów do zdobycia sławy
Podboje możliwe dzięki dobrze zorganizowanej armii (legiony – po 4500 ciężkozbrojnych żołnierzy + oddziały wsparcia, w tym inżynieryjne).
Przebieg
Fazy podbojów:
1) Italia (romanizacja Etrusków) – ok. VI w. p.n.e.
2) tereny zaalpejskie (Hiszpania, Galia), basen Morza Śródziemnego (Grecja, Egipt, Bliski Wschód, pn. Afryka) – ok. II/I w. p.n.e.
3) Brytania (do Wału Hadriana) – ok. I/II w. n.e.
Rzymianie zrezygnowali z podboju Germanii po prestiżowej klęsce w Lesie Teutoburskim (9 n.e.).
Przyczyną wojen punickich (z Kartaginą, 264-146 p.n.e.) była rywalizacja o panowanie nad Morzem Śródziemnym oraz chęć zniszczenia monarchicznego (nie-republikańskiego) państwa kartagińskiego i zdobycia jego bogactw. Wojny punickie przejściowo zagroziły istnieniu Rzymu (gdy Hannibal przeszedł Hiszpanię i Alpy i niespodziewanie zaatakował Rzym od północy; bitwa pod Kannami 216 p.n.e. była największą klęską republiki). Ostatecznie Kartaginę pokonano i zburzono, a na jej miejscu utworzono prowincję Afryka.
Skutki
– unowocześnienie armii i zwiększenie jej wpływów w państwie
– konieczność zmian ustrojowych (przekształcenie republiki w cesarstwo)
– zmiany organizacyjne (sieć dróg, poczta)
– przejęcie przez Rzymian wielu elementów kultury etruskiej (język), a potem greckiej (bóstwa, sztuka, język)
– rozwój handlu z barbarzyńcami wzdłuż granic (łac. limes) przy obozach wojskowych, wyprawy kupieckie nad Bałtyk (tzw. szlak bursztynowy)
W wyniku podbojów imperium rzymskie w II w. n.e. obejmowało cały basen Morza Śródziemnego (Italia, Grecja, Azja Mniejsza, Palestyna, Egipt i całą północną Afrykę, Hiszpania, Galia). Północną granicą był Wał Hadriana w Brytanii oraz Ren i Dunaj w środkowej Europie.
Postawy Rzymian wobec ludów podbitych
1) Kultura:
– przejmowanie elementów kultury podbijanych ludów (etruskiej, potem greckiej)
– pokojowa romanizacja podbitych ludów (upowszechnianie kultury rzymskiej)
– przejmowanie zwyczajów i wierzeń ludów podbitych (synkretyzm religijny w Rzymie)
2) Zarządzanie i gospodarka:
– eksploatacja gospodarcza prowincji (źródło łupów, a potem podatków, wielkie latyfundia dla wodzów i senatorów oraz działki dla weteranów, powierzanie zarządu prowincji byłym najwyższym urzędnikom)
– wykorzystywanie lokalnych konfliktów („divide et impera” – łac. ‘dziel i rządź’)
– podział prowincji na senackie (bliskie Rzymowi) i cesarskie (świeżo zdobyte)
3) Społeczeństwo:
– stopniowe zwiększanie autonomii ludności miejscowej (socii – sprzymierzeńcy Rzymu bez prawa sojuszy z innymi państwami, barbarzyńcy w armii Rzymu)
– tworzenie kolonii (osad dla Rzymian i na wzór Rzymu) i municypiów (osad ludności miejscowej, o stopniowo zwiększanej autonomii)
– napływ mas niewolników (jeńców i schwytanych cywilów) do pracy na roli i jako służba domowa oraz jako gladiatorzy (po stłumieniu powstania Spartakusa 73-70 p.n.e. zaczęto lepiej traktować niewolników).
Wpływ kultury greckiej na rzymską (przykłady)
Rzymianie od początku przejmowali elementy obcych kultur (np. etruskiej).
Od 323 p.n.e. (początek hellenizmu) i podboju Grecji (II w. p.n.e.) – silne wpływy greckie:
– bliźniaczo podobny panteon (zbiór bogów): Jowisz (gr. Zeus), Mars (gr. Ares), Neptun (gr. Posejdon), Wulkan (gr. Hefajstos), Apollo (gr. Apollo) itp.,
– dzieła sztuki sprowadzane jako łupy, a potem kopiowane,
– greccy nauczyciele zatrudniani dla młodych Rzymian (nauka na dziełach greckch)
– greckie wzory w architekturze,
– igrzyska (choć z innym celem i przebiegiem: dłuższe, częste, bardziej widowiskowe, z udziałem niewolników-gladiatorów, a od I w. n.e. z egzekucjami chrześcijan; rozrywka ludu żądającego od cesarzy „chleba i igrzysk”).
[podstawa programowa gimnazjum: 5.2, 5.3]