Pod koniec panowania Zygmunta Augusta Polska i Litwa, połączone dotąd osobą władcy, zawarły w Lublinie unię realną. Powstało jedno z największych państw ówczesnego świata, nazwane później Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Okoliczności zawarcia unii
Od 1385 roku Polska i Litwa były – z przerwami – połączone unią personalną.
W 2. poł. XVI wieku król i większość szlachty dążyli do ściślejszej unii Polski i Litwy:
– polska szlachta i magnateria liczyła na zyskanie nowych obszarów na Litwie
– litewska szlachta liczyła na uzyskanie nowych praw (takich, jak miała szlachta polska)
– możnowładcy polscy obawiali się, że po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta (wygaśnięciu dynastii Jagiellonów) unia w ogóle się rozpadnie
Jedyną grupą przeciwną ściślejszej unii była magnateria litewska, obawiająca się utraty wpływów. Król pokonał jej opór włączając część Litwy (Kijów, Podlasie i Wołyń) do Polski.
W 1569 r. na sejmie w Lublinie zdecydowano o zawarciu nowej unii.
Główne postanowienia:
– wspólny władca, sejm, polityka zagraniczna i moneta
– osobne wojsko, skarb i urzędy.
Była to tzw. unia realna (połączenie Polski i Litwy w jeden organizm państwowy).
Skutki
W wyniku unii lubelskiej powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów – jedno z największych państw Europy. Obejmowała teren 800 tys. km2 (później powiększony), na którym mieszkało 7 milionów ludzi (ok. 40% stanowili Polacy, oprócz nich Litwini, Rusini, a także Żydzi, Ormianie, Tatarzy, Niemcy i inni).
Stolicą państwa był Kraków (od XVII w. siedzibą władz została Warszawa).
Terytorium Rzeczypospolitej dzieliło się na trzy prowincje:
– wielkopolską (z Mazowszem i Prusami Królewskimi),
– małopolską (z Rusią Czerwoną, Podolem i Wołyniem oraz Ukrainą, czyli obszarami nad Dnieprem),
– Wielkie Księstwo Litewskie.
Prowincje małopolska i wielkopolska były zwane wspólnie „Koroną”.
Do Rzeczypospolitej należały też, jako trzecia część poza Koroną i Litwą, Inflanty (utracone w XVII wieku).
Ponadto lennem Rzeczypospolitej było Księstwo Pruskie (tzw. Prusy Książęce, usamodzielnione w XVII wieku) oraz Księstwo Kurlandii i Semigalii.
(Ciekawostka: Kurlandia, będąca lennem Rzeczypospolitej, posiadała przez krótki czas kolonie na Tobago u wybrzeży Ameryki Południowej i w Gambii w Afryce.)
Największy obszar Rzeczpospolita miała w latach 1619-21 po rozejmie polsko-rosyjskim w Dywilnie (990 tys. km2).
Polska szlachta przenosiła się stopniowo na wschód Rzeczypospolitej, co przyspieszało polonizację Litwy i Ukrainy. Wzrosła rola magnaterii, zaś Polska zaangażowała się w dotychczasowe konflikty Litwy z Turcją i Tatarami.
[podstawa programowa gimnazjum – 19.2]