Monarchia parlamentarna to ustrój, w którym władza jest podzielona między władcę i parlament (przy czym rzeczywista rola parlamentu jest większa). Przykładem monarchii parlamentarnej w XVII wieku jest Anglia.
Parlament angielski współrządzący z królem kształtował się już w XIII w. Po krótkim okresie istnienia republiki (dyktatura Olivera Cromwella jako „lorda-protektora”) w 1660 nastąpiła restauracja dynastii Stuartów. Aby uniknąć nadużyć, które spowodowały wojnę domową i obalenie monarchii, sformułowano wówczas szereg aktów prawnych regulujących stosunki między królem i parlamentem oraz uprawnienia poddanych, m.in.:
1679 – Habeas Corpus Act (nietykalność osobista poddanych)
1689 – Deklaracja Praw Narodu Angielskiego (wolność słowa, równość wobec prawa, prawo do uczciwego sądu).
Zakres władzy monarchy
– „król panuje, ale nie rządzi” (jest głową państwa, ale bez realnego wpływu na rządzenie)
– władza jest podzielona między króla i parlament (w praktyce król tylko reprezentuje państwo)
Od Reformacji król jest zwierzchnikiem kościoła państwowego (anglikańskiego).
Władza króla jest dziedziczna zgodnie z prawem i tradycją, przy czym w razie wątpliwości co do sukcesji rozstrzyga je parlament.
Prawa i obowiązki poddanych
– prawo chroni poddanych przed nadużyciami (np. bezzasadnym uwięzieniem)
– szlachta i bogatsi mieszczanie wybierają parlament
Instytucje ustrojowe:
– parlament złożony z Izby Lordów (dostojnicy kościoła państwowego, dziedziczni przedstawiciele rodów arystokratycznych i dostojnicy mianowani dożywotnio przez króla) oraz Izby Gmin (przedstawiciele wybrani przez szlachtę i bogatsze mieszczaństwo)
– gabinet (rząd) z premierem na czele wyłoniony przez większość parlamentarną
[podstawa programowa gimnazjum – 22.2, 22.3]