W odpowiedzi na sukcesy Reformacji papież Paweł III zwołał do Trydentu (pn. Włochy) sobór, czyli uroczyste zgromadzenie dostojników Kościoła pod przewodnictwem papieża. Sobór obradował w latach 1545-1563.
Cele soboru trydenckiego
Papież Paweł III zwołując sobór określił trzy jego cele:
– wytępienie herezji (czyli nauk reformacyjnych)
– naprawa obyczajów i dyscypliny w Kościele katolickim
– wprowadzenie w Kościele pokoju.
Władze kościelne potępiały więc protestantów, ale potwierdzały istnienie kryzysu w Kościele.
Postanowienia soboru trydenckiego
1) w zakresie doktryny kościelnej:
– potępienie nauk reformacyjnych Lutra i Kalwina
– podtrzymanie lub wyraźniejsze sformułowanie nauk poddanych w wątpliwość przez Reformację (m.in. realna i trwała obecność Chrystusa w Eucharystii, ofiarny charakter mszy, siedem sakramentów, wolna wola człowieka)
– uznanie Biblii i Tradycji za równorzędne źródła wiary, potępienie indywidualnej interpretacji
2) w zakresie dyscypliny kościelnej:
– zakaz kumulacji beneficjów (łączenia urzędów kościelnych) przez jedną osobę
– zakaz nepotyzmu (mianowania na urzędy kościelne krewnych)
– wprowadzenie ksiąg metrykalnych (chrztów, małżeństw i zgonów)
– jednolita liturgia w całym Kościele (tzw. msza trydencka, powszechna do 2. poł. XX w.)
– obowiązek rezydencji, czyli przebywania biskupów w swoich diecezjach i proboszczów w swoich parafiach
– wprowadzenie indeksu ksiąg zakazanych
– nakaz zakładania seminariów duchownych dla kształcenia księży.
Zmiany w Kościele katolickim XVI w. nazywane są reformą trydencką. W ramach tej reformy powstały m.in. katechizm trydencki (obowiązujący podręcznik zasad wiary), mszał (zbiór tekstów liturgicznych) i brewiarz (zbiór obowiązkowych codziennych modlitw dla duchownych), obowiązujące w całym Kościele katolickim.
Jeszcze przed soborem, w 1534 r., Ignacy Loyola założył Towarzystwo Jezusowe (tzw. zakon jezuitów) do prowadzenia misji na zlecenie papieża. Jezuici stworzyli m.in. sieć bardzo dobrych szkół katolickich w różnych krajach Europy, a potem także w koloniach.
W 1542 r. zreformowano inkwizycję, czyli system śledczo-sądowy Kościoła do spraw zwalczania odstępstw od wiary (tzw. Święte Oficjum i podległe mu trybunały).
Działania Kościoła katolickiego i jego członków w odpowiedzi na Reformację można podzielić na dwie kategorie:
– kontrreformacja – działania przeciwko protestantom (np. ograniczanie praw lub karanie niekatolików, zakaz wznoszenia lub burzenie protestanckich kościołów, zakaz rozpowszechniania nauk reformacyjnych itp.)
– reforma katolicka – działania na rzecz wzmocnienia Kościoła katolickiego (np. uporządkowanie jego nauki, dyscyplinowanie duchownych, ujednolicenie liturgii itp.)
Reforma trydencka wpłynęła na kształt Kościoła katolickiego (zasady wiary, liturgię, organizację, typ pobożności itp.) przez kolejne 400 lat.
[podstawa programowa gimnazjum – 18.3]