Kontynuacją przemian drugiej połowy XVIII wieku była rewolucja przemysłowa i techniczna. Z tego powodu XIX wiek bywa nazywany „wiekiem pary i elektryczności” lub „wiekiem odkryć i wynalazków”.
Charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej
Rewolucja przemysłowa to szybkie przejście od produkcji ręcznej (w warsztatach rzemieślniczych, potem w manufakturach) do produkcji fabrycznej:
– warsztat rzemieślniczy – produkty są wytwarzane ręcznie od początku do końca przez jednego rzemieślnika – mistrza
– manufaktura – produkty są wytwarzane ręcznie (jak w rzemiośle), ale praca jest podzielona na etapy między wyspecjalizowanych pracowników
– fabryka – produkty są wytwarzane przez maszyny (obsługiwane przez ludzi); jest to tańsze, szybsze i wydajniejsze, ale wymaga mniej pracowników
Wiązały się z tym:
– rozwój technologii (coraz lepsze maszyny parowe, wynalazki)
– szybki rozwój niektórych gałęzi przemysłu (włókiennictwo, metalurgia)
– wzrost ilości wytwarzanych produktów, a zarazem spadek kosztów produkcji
– powstanie nowych grup społecznych – burżuazja fabryczna, proletariat, klasa średnia
– powstawanie okręgów przemysłowych skupiających wiele fabryk (industrializacja)
– powstawanie dużych osiedli przyfabrycznych (urbanizacja)
– duża dynamika zmian (wahania koniunktury – szybkie tworzenie wielkich fortun i nagłe bankructwa, szybko rosnący popyt)
Zmiany w przemyśle były radykalne i gwałtowne (np. liczba krosien mechanicznych w Anglii wzrosła w ciągu 20 lat ponad 30 razy!), dlatego nazywamy je rewolucją. Kolebką rewolucji przemysłowej była Anglia (najbardziej rozwinięty i najbogatszy wówczas kraj świata). Później doszły do niej Niemcy, a w 2. poł. XIX w. Stany Zjednoczone. Z kolei we Francji czy Austrii ze względu na strukturę społeczną przemysł się niemal nie rozwijał.
Pierwszą dziedziną zmian było włókiennictwo. Konsekwencją szybkich zmian w przemyśle włókienniczym były zmiany w przemyśle metalurgicznym i w środkach transportu.
Najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX wieku
Wynalazek – nowatorskie rozwiązanie problemu technicznego (np. skonstruowanie lub ulepszenie urządzenia, opracowanie technologii produkcji itp.).
Odkrycie – obserwacja zjawiska występującego w przyrodzie, ale dotąd nieznanego (np. opis nieznanego gatunku, sformułowanie prawa fizycznego, odnalezienie nieznanego lądu itp.).
Symbolem rewolucji przemysłowej jest maszyna parowa (James Watt, 1763).
Wynalazki w przemyśle włókienniczym:
– maszyna tkacka – „latające czółenko” (John Kay, 1733)
– mechaniczna przędzarka – „Pędząca Jenny”(James Hargreaves, 1764)
– mechaniczna przędzarka napędzana kołem wodnym (Samuel Crompton, 1779)
– pierwsza fabryka przędzalnicza napędzana maszyną parową Watta (1784)
– mechaniczne krosno – 40x wydajniejsze od ręcznego (Edmund Cartwright, 1785)
Wynalazki w przemyśle metalurgicznym:
– zastąpienie węgla w wytopie surówki wydajniejszym koksem (Abraham Darby, 1735)
– „gruszka Bessemera” do produkcji stali z rozgrzanego żelaza (Henry Bessemer, 1856)
– „piec martenowski” (Carl i Friedrich Siemensowie)
Wynalazki w dziedzinie transportu:
– parowóz „Rocket” (Robert Stephenson, 1814-25)
– lokomobila – pojazd parowy (John Fowler)
– parostatek „Clermont” (Robert Fulton, 1803)
– omnibus parowy (1875)
– pierwszy statek o konstrukcji stalowej (1863)
Wynalazki te spowodowały powstawanie nowych dróg, np.:
– pierwsze linie kolejowe (Stockton-Darlington 1825, Liverpool-Manchester 1830)
– budowa kanału Sueskiego, Kilońskiego i Panamskiego – skrócenie dróg wodnych
Wynalazki wykorzystujące zjawiska fizyczne:
– ogniwo galwaniczne (Alessandro Volta, 1800)
– telegraf elektromagnetyczny (Samuel Morse, 1837)
– fotografia (Louis Daguerre, 1839)
Badania i odkrycia naukowe:
– fale elektromagnetyczne (Henryk Hertz)
– promienie X (Wilhelm Roentgen)
– układ okresowy pierwiastków chemicznych (Dymitr Mendelejew)
– promieniotwórczość (Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie)
– wirus wścieklizny (Ludwik Pasteur)
– bakterie gruźlicy (Robert Kocha)
– witaminy (Kazimierz Funk)
Koniec XIX i początek XX wieku – rewolucja techniczna (tzw. druga rewolucja przemysłowa):
1) wynalazki w dziedzinie środków transportu:
– silnik spalinowy (Gottlieb Daimler i Carl Benz, 1883)
– opony pneumatyczne (John Dunlop, 1888)
– silnik wysokoprężny (Robert Diesel, 1897)
– samolot (Orville i Wilbur Wright, 1903)
– taśmowa produkcja samochodów – „Ford T” (Henry Ford, 1907)
2) wynalazki usprawniające przemysł i ułatwiające życie:
– dynamit (Alfred Nobel, 1867)
– żarówka (Thomas Edison, 1879)
3) wynalazki związane z dźwiękiem i obrazem:
– telefon (Alexander Graham Bell, 1876)
– radio (Gugliemo Marconi, 1895; w 1943 amerykański sąd uznał, że Marconi korzystał z wcześniejszego wynalazku Nicoli Tesli, jednak niestety stało się to już po śmierci Tesli)
– kinematograf (Louis i Augus Lumiere, 1895)
W Polsce (zabór austriacki) opracowano sposób wydobycia, rafinacji i wykorzystania ropy naftowej (lampa naftowa – Ignacy Łukasiewicz, 1853).
[podstawa programowa gimnazjum – 31.1, 31.3]