Zmiany polityczne i gospodarcze, które nastąpiły w XIX wieku wpłynęły życie społeczne i kulturalne. „Świat przyspieszył”, pojawiła się kultura masowa, życie publiczne zaczęło się demokratyzować.
Geneza zmian w życiu społecznym przełomu XIX i XX wieku
1) Przyczyny polityczne:
– przekształcenie monarchii absolutnych w parlamentarne lub konstytucyjne (poza Rosją),
– pierwsze republiki w Europie,
– upowszechnienie praw wyborczych dla mężczyzn.
2) Przyczyny społeczno-gospodarcze:
– budowa społeczeństwa industrialnego (utrata znaczenia ziemiaństwa na rzecz burżuazji i inteligencji, wzrost liczebny proletariatu),
– rewolucja techniczna (poprawa warunków życia dzięki wynalazkom i odkryciom, ułatwienie komunikacji między ludźmi),
– upowszechnienie oświaty.
Charakter zmian i ich następstwa
Nowe zjawiska społeczne i obyczajowe:
– emancypacja kobiet (równouprawnienie, dostęp do studiów i zawodów – Maria Skłodowska-Curie pierwszą kobietą z tytułem profesora),
– ruch sufrażystek (zwolenniczek praw wyborczych dla kobiet),
– demokratyzacja życia (udział szerszych warstw społecznych w życiu publicznym).
Nowe ideologie:
– komunizm
– anarchizm
– nacjonalizm
– chrześcijańska demokracja – 1891 encyklika „Rerum novarum” papieża Leona XIII (solidaryzm społeczny, godność człowieka, potępienie komunizmu i liberalizmu)
– syjonizm (żydowski nacjonalizm) Teodora Herzla – postulat utworzenia żydowskiego państwa w Palestynie
Nowe zjawiska kulturowe:
– przekonanie o wyższości nauki, techniki i świata realnego nad uczuciami
– literatura – chęć wiernego przedstawienia świata (realizm) z jego brzydotą (naturalizm)
– nowe nurty w sztuce: impresjonizm, historyzm, secesja
– wzrost czytelnictwa (gazety, literatura dla niższych warstw społecznych), radio
– przyspieszenie przekazywania informacji – prasa, radio, agencje informacyjne
– kultura masowa: kino (1895 bracia Lumière), sport – popularność gimnastyki i kolarstwa, odrodzenie igrzysk olimpijskich (1896 Pierre de Coubertin)
– światowe wystawy (1889 Paryż – wieża Eiffla)
– zmiany w modzie: ubrania gotowe, kreowanie trendów przez domy handlowe
Panowało przekonanie, że ludzkość osiągnęła szczyt rozwoju – okres od 1871 r. (zakończenie wojny francusko-pruskiej) do 1914 r. (rozpoczęcie I wojny światowej) bywa nazywane „belle epoque” (czyt. bel epok, fr. 'piękna epoka’).
[podstawa programowa gimnazjum: 36.2, 36.3]