Próby ograniczania autonomii Królestwa Polskiego przez Rosjan spotkały się z oporem. Noc Listopadowa stała się symbolem walki o wolność. Początkowe sukcesy zostały jednak zaprzepaszczone przez generałów i polityków.
Geneza (przyczyny) powstania:
– łamanie konstytucji Królestwa Polskiego przez cara (cenzura, zakaz manifestacji)
– brutalne metody dowodzenia armią Królestwa przez wielkiego księcia Konstantego
– plotka o możliwości użycia armii Królestwa do tłumienia rewolucji w innych państwach
Przebieg i charakter walk:
– 29/30 XI 1830 „Noc Listopadowa” (nieudana próba aresztowania wielkiego księcia Konstantego przez Sprzysiężenie Podchorążych, przejęcie Arsenału przez ludność Warszawy, wycofanie wojsk rosyjskich z Warszawy)
– radykalizacja nastrojów w sejmie Królestwa Polskiego – uchwała o detronizacji cara jako króla polskiego,
– od stycznia 1831 r. regularna wojna między armią polską i rosyjską (Rosja zaatakowała w odpowiedzi na uchwałę sejmu o detronizacji cara)
– najkrwawsza bitwa – Olszynka Grochowska (II 1831: udana obrona Warszawy przed rosyjskim szturmem; 17 tys. ofiar obu stron)
– walki toczyły się też na ziemiach wcielonych do Rosji (Litwa – m.in. oddział partyzancki Emilii Plater)
– główni dowódcy: Józef Chłopicki, Jan Skrzynecki (częste zmiany, łącznie 8 wodzów)
– początkowe sukcesy armii polskiej (Wawer, Dębe Wielkie, Iganie) zaprzepaszczone przez nieudolność polityków i niewiarę generałów w zwycięstwo
– przełom – V 1831 klęska wojsk polskich pod Ostrołęką, IX 1831 rosyjski szturm Woli i zajęcie Warszawy
Walki wygasły w X 1831; resztki armii polskiej wycofały się do Prus.
Skutki bezpośrednie:
– „noc paskiewiczowska” – fala represji w Królestwie (rusyfikacja szkół i urzędów, likwidacja szkół wyższych, włączenie armii polskiej do armii rosyjskiej)
– budowa Cytadeli warszawskiej (za pieniądze z kontrybucji nałożonej na Polaków)
– wprowadzenie rosyjskich miar, wag i waluty
– Wielka Emigracja (ok. 11 tys. osób, w tym ludzi kultury i potencjalnych przywódców)
– likwidacja samodzielności Królestwa (zastąpienie konstytucji Statutem Organicznym, likwidacja sejmu, rusyfikacja urzędów)
– porwanie polskich dzieci do tzw. batalionów kantonistów
Skutki długofalowe:
– marginalizacja Warszawy, Paryż stolicą polskiej kultury
– rozwój idei mesjanistycznych (Polska „Chrystusem narodów”, który cierpi za innych)
Na pamiątkę Nocy Listopadowej obchodzony jest w wojsku Dzień Podchorążego.
[podstawa programowa gimnazjum – 34.1, 34.2, 34.3]