Po okresie renesansu w kulturze europejskiej nastał barok. Dominował on w sztuce od końca XVI wieku do początków wieku XVIII. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od portugalskiego słowa oznaczającego niekształtną perłę.
Geneza baroku:
– niepewność związana z wojnami i epidemiami – szukanie zmysłowej rozrywki
– dążenie Kościoła katolickiego do wykorzystania sztuki w walce z protestantyzmem
– zaczerpnięte z duchowości ignacjańskiej (jezuickiej) „zastosowanie zmysłów” (łac. applicatio sensuum)
Sztuka baroku korzystała z tych samych elementów, co sztuka renesansu, ale w inny sposób i z innym rezultatem (renesans – harmonia, barok – przepych).
Charakterystyczne cechy baroku
– cel – zadziwianie widza formą dzieła
– tematyka religijna (sceny z życia Marii i świętych), mitologiczna i obyczajowa
Architektura:
– monumentalne budowle (przestronne kościoły, rozległe pałace)
– bogate zdobienia (złoto, marmur, stiuk)
– wykorzystanie efektów optycznych (padające słońce, wywoływanie złudzenia)
– wypełnianie wolnych przestrzeni zdobieniami (łac. „horror vacui” – ‘lęk przed pustką’)
– wykorzystanie malarstwa i rzeźby do dekoracji przestrzeni (sztukaterie – łączenie rzeźby z malowidłami na płaskich elementach budynku)
Najsłynniejsze budowle barokowe w Polsce:
– kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
– pałac królewski w Wilanowie
– kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie
W Polsce znaczna część kościołów pochodzi z okresu baroku lub została wtedy przebudowana (szczególnie w czasie odbudowy po potopie szwedzkim).
Najsłynniejsze budowle barokowe poza Polską:
– bazylika św. Piotra w Rzymie z kolumnadą (Bernini) – aż do lat 80. XX wieku największy kościół katolicki na świecie
– kościół Il Gesù w Rzymie – wzór dla kościołów na całym świecie
– pałac królewski w Wersalu k. Paryża – inspiracja dla siedzib arystokratycznych
Sztuki wizualne (malarstwo i rzeźba):
– postacie ukazywane w nienaturalnie dynamicznych, dramatycznych pozach
– bogata kolorystyka
– nietypowe połączenia (bogactwo i motyw śmierci, srebro i czerń itp.)
– łączenie motywów religijnych i mitologicznych (np. amorki)
– alegorie
Malarstwo holenderskie i flamandzkie miało nieco inną formę (wykorzystanie światłocienia, tematyka religijna i obyczajowa); m.in. Rembrandt van Rijn, Peter Paul Rubens, Jan Vermeer.
Literatura:
– zaskakiwanie formą (paradoks, kontrast, absurd, szok, metafora)
– motywy religijne i moralne; m.in. „Świętoszek” Moliera, „Don Kichot” Cervantesa
Muzyka:
– monumentalne dzieła z bogactwem środków (opera, oratorium, kantata)
– twórcy – m.in. Claudio Monteverdi, Jan Sebastian Bach, Jerzy Fryderyk Haendel.
W Rzeczpospolitej – sarmatyzm:
– mit o pochodzeniu Polaków od starożytnego plemienia Sarmatów
– ideał kochającego wolność szlachcica-ziemianina
– obrona własnych tradycji i wiary katolickiej (poczucie wyższości i niechęć do obcych)
– sztuka sarmacka: dwory szlacheckie, portrety trumienne na sześciokątnej blasze
[podstawa programowa gimnazjum – 20.5]