Kongres wiedeński na nowo podzielił ziemie polskie. Zlikwidowano Księstwo Warszawskie, zamiast niego powstało Królestwo Polskie w unii personalnej z Rosją. Pierwsze lata istnienia „Kongresówki” przyniosły rozwój gospodarki i kultury.
Nowe granice po kongresie wiedeńskim
1) Likwidacja i podział Księstwa Warszawskiego:
– Wielkopolska – przyłączona do Prus (jako Wielkie Księstwo Poznańskie)
– Toruń – przyłączony do Prus
– Wieliczka i Tarnopol – przyłączone do Austrii
– reszta Księstwa Warszawskiego – Królestwo Polskie (unia personalna z Rosją)
2) Pozostałe ziemie dawnej Rzeczypospolitej:
– Gdańsk – przyłączony do Prus
– Kraków z okręgiem – neutralne wolne miasto („Rzeczpospolita Krakowska”) pod kontrolą trzech zaborców
– Pomorze Gdańskie pozostało w Prusach
– wschodnie tereny I Rzeczypospolitej pozostały w Rosji
Zmiana w 1846: likwidacja Wolnego Miasta Krakowa i przyłączenie jego ziem do Austrii.
Ustrój Królestwa Polskiego
Królestwo Polskie (zw. „królestwem kongresowym” lub „Kongresówką”):
– monarchia konstytucyjna w unii personalnej z Rosją (król = car Rosji)
– dwuizbowy sejm (opiniowanie projektów króla i Rady Stanu, nakładanie podatków)
– Rada Stanu – przygotowywanie projektów ustaw dla króla
– prawa wyborcze – wysoki cenzus majątkowy (ale bez różnicy pochodzenia)
– król – pełnia władzy wykonawczej, polityka zagraniczna, inicjatywa ustawodawcza
– w imieniu króla działał namiestnik (pierwszy – gen. Józef Zajączek)
– język urzędowy – polski, urzędnicy – wyłącznie Polacy
– podział administracyjny – 8 województw
Konstytucja Królestwa Polskiego należała do najbardziej liberalnych w Europie (wolność osobista, równość wobec prawa, wolność wyznania, swoboda druku). W praktyce car łamał te przepisy (np. już kilka lat po kongresie wiedeńskim wprowadzono cenzurę).
Osiągnięcia Królestwa Polskiego
Gospodarka
– modernizacja rolnictwa (płodozmian zamiast trójpolówki, oczynszowanie, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie)
– początki przemysłu (Łódź – włókiennictwo, Zagłębie Staropolskie – górnictwo i hutnictwo, Zagłębie Dąbrowskie – górnictwo)
– naprawa finansów (minister Ksawery Drucki-Lubecki: utworzenie Banku Polskiego, zwiększenie eksportu do Rosji, likwidacja długów po wojnach napoleońskich)
Kultura:
– rozwój teatru (Warszawskie Teatry Rządowe, budowa Teatru Wielkiego w Warszawie)
– rozwój literatury (spór klasyków z romantykami, rozkwit prasy)
– formowanie się inteligencji (ze zubożonej wykształconej szlachty przenoszącej się do miast)
Szkolnictwo i nauka:
– rozwój oświaty (minister Stanisław Kostka Potocki – kontynuacja prac KEN nad szkolnictwem elementarnym, utworzenie Uniwersytetu Warszawskiego, działalność Liceum Warszawskiego pod dyrekcją Samuela Bogumiła Lindego)
– utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz)
W tym okresie (1815-30) zmiany następowały też poza Królestwem Polskim:
– ziemie przyłączone do Rosji – odnowienie uniwersytetu w Wilnie, utworzenie Liceum Krzemienieckiego (Tadeusz Czacki), twórczość Adama Mickiewicza
– Wielkie Księstwo Poznańskie – upowszechnienie oświaty (obowiązek szkolny), utworzenie Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu i zbioru dzieł sztuki Działyńskich w Kórniku
– zabór austriacki – utworzenie Zakładu Narodowego Ossolińskich we Lwowie
[podstawa programowa gimnazjum – 33.1, 33.2, 33.3]