Już kilka lat po zmuszeniu Niemiec do podpisania traktatu wersalskiego było jasne, że ład ustalony po „wielkiej wojnie” się nie utrzyma. Niemcy dążyły do rewizji traktatu. Zwycięskie mocarstwa liczyły na utrzymanie jego ogólnych założeń przy jednoczesnym uregulowaniu pozycji Niemiec na arenie międzynarodowej. Rosła też potęga Rosji sowieckiej (później ZSRR).
Geneza
– odrzucenie przez Niemcy postanowień z Wersalu jako „dyktatu wersalskiego”
– izolacjonizm USA – wycofanie się z pomysłu Ligi Narodów i wpływu na sprawy Europy
– wykluczenie Niemiec i Rosji bolszewickiej z głównego nurtu polityki europejskiej
Przebieg
A. Okres tzw. Republiki Weimarskiej w Niemczech
Celem państw zwycięskich było uregulowanie sytuacji Niemiec, a potem ich stabilizacja po kryzysie gospodarczym. Celem Niemiec była również stabilizacja, a także wyjście z izolacji międzynarodowej (statusu państwa pokonanego w wojnie).
1922 Rapallo – układ niemiecko-sowiecki (wzajemna rezygnacja z roszczeń powojennych, przywrócenie stosunków dyplomatycznych) – konsekwencją była tajna współpraca wojskowa Niemiec i ZSRR (ćwiczenia armii niemieckiej, w tym z bronią ciężką zakazaną traktatem wersalskim, na poligonach sowieckich)
1924 plan Charlesa Dawesa (rozłożenie na wiele lat niemieckich odszkodowań za I wojnę światową, udzielenie 200 mln dolarów pożyczek na ich spłatę); środki pochodziły z banków USA i były wypłacane za pośrednictwem Wielkiej Brytanii i Francji w celu stabilizacji gospodarczej Niemiec
1925 Locarno – tzw. pakt reński (nienaruszalność granic Niemiec z Francją i Belgią; pomoc francuska dla Polski i Czechosłowacji w razie agresji niemieckiej, ale poza tym brak gwarancji dla ich granic z Niemcami)
1929 plan Owena Younga (dalsze rozłożenie niemieckich zobowiązań, a ostatecznie w 1932 całkowite umorzenie niespłaconej części)
B. Okres rządów Adolfa Hitlera w Niemczech
Narodowi socjaliści doszli do władzy m.in. pod hasłem zrzucenia „dyktatu wersalskiego”. Od początku odrzucali więc kolejne ograniczenia nałożone na Niemcy, co spotykało się z brakiem reakcji międzynarodowej.
Politykę ustępstw mocarstw (Wielkiej Brytanii premiera Neville’a Chamberlaina i Francji Edouarda Daladiera) wobec Niemiec i Włoch w latach 30. określa się mianem polityki appeasementu (z ang. appeasement – ‘uspokajanie, łagodzenie’).
1933 wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów
1935 zwiększenie liczebności armii niemieckiej, przywrócenie obowiązkowego poboru
1936 remilitaryzacja Nadrenii
III 1938 przyłączenie Austrii do Niemiec (tzw. Anschluss)
IX 1938 układ monachijski (Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Włochy – zgoda na zmiany granic Czechosłowacji pod pretekstem ochrony praw Niemców sudeckich); przy tej okazji część terytoriów czechosłowackich zajęły także Węgry (Ruś Zakarpacka) i Polska (Zaolzie)
III 1939 likwidacja Czechosłowacji (podział na Protektorat Czech i Moraw oraz Państwo Słowackie, oba zależne od Niemiec)
III 1939 zajęcie Kłajpedy przez Niemcy
Skutki
VIII 1939 pakt Ribbentrop – Mołotow (plan podziału Europy środkowo-wschodniej między Niemcy i ZSRR)
1 IX 1939 atak Niemiec na Polskę – wybuch drugiej wojny światowej
17 IX 1939 atak ZSRR na Polskę (realizacja paktu Ribbentrop – Mołotow)
Wielka Brytania i Francja formalnie wypowiedziały wojnę Niemcom 3 IX 1939, ale w praktyce nie podjęły skutecznych działań zbrojnych (co nazwano „dziwną wojną”).
12 IX 1939 w Abville (Francja) premierzy Chamberlain i Daladier zdecydowali o nieudzieleniu Polsce pomocy zbrojnej, o czym zresztą nie poinformowano polskiego dowództwa.
Polityka appeasementu okazała się całkowicie nieskuteczna – po zajęciu Polski (wspólnie z ZSRR) Niemcy zaatakowali inne państwa europejskie, w tym Francję i Wielką Brytanię.
- [podstawa programowa szkoły ponadgimnazjalnej – 1.2 i 1.3]
- [podstawa programowa ośmioklasowej szkoły podstawowej – XXVII.2]