Odzyskanie niepodległości było złożonym procesem. Równolegle powstawała polska dyplomacja za granicą, administracja Rady Regencyjnej oraz lokalne ośrodki przejmujące władzę od zaborców.
Rada Regencyjna Królestwa Polskiego
Geneza: po ogłoszeniu „aktu 5 listopada” w Królestwie Polskim przez kilka miesięcy istniała powołana przez władze niemieckie i austro-węgierskie Tymczasowa Rada Stanu. Utworzyła ona namiastki pierwszych polskich instytucji publicznych, a w X 1917 powołała Radę Regencyjną.
Skład Rady Regencyjnej: abp Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski (czyli prymas Królestwa Polskiego i dwaj przedstawiciele ziemiaństwa)
Działalność :
– powołanie pierwszego od czasów powstań narodowych polskiego rządu (premier Jan Kucharzewski)
– tworzenie niezależnej polskiej administracji, dyplomacji, sądownictwa i oświaty
– 7 X 1918 – proklamacja niepodległości Polski (14 punktów Wilsona jako podstawa)
– przejęcie władzy nad wojskiem (gen. Tadeusz Rozwadowski)
11 XI 1918 – przekazanie władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu
14 XI 1918 – przekazanie władzy cywilnej Józefowi Piłsudskiemu i rozwiązanie Rady
Dzień 11 listopada 1918 r. (przejęcie przez Piłsudskiego władzy wojskowej oraz zakończenie działań wojennych w I wojnie światowej) został uznany za symboliczną datę odzyskania niepodległości przez Polskę. Na pamiątkę tego obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości.
Komitet Narodowy Polski w Paryżu
Reprezentacja polityczna Polaków uznawana przez państwa Ententy (zał. 1917)
Główni działacze: Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski.
Działalność:
– dyplomacja na rzecz interesów polskich (m.in. przedstawicielstwa w kilku krajach)
– opieka nad Polakami za granicą
– organizowanie Armii Polskiej we Francji
W 1919 r. KNP został oficjalnym przedstawicielstwem rządu RP na konferencję pokojową w Paryżu (zakończoną traktatem wersalskim).
Roman Dmowski – polityk Narodowej Demokracji, w czasie konferencji paryskiej tłumaczył własne przemówienia na angielski i francuski aby uniknąć zniekształceń.
Ignacy Jan Paderewski – światowej sławy pianista, przed bezpośrednim zaangażowaniem w politykę mówił o sprawach polskich słuchaczom swoich koncertów w USA.
Dmowski i Paderewski byli głównymi „negocjatorami Polski” na konferencji paryskiej i to oni w imieniu Polski podpisali traktat wersalski.
Lokalne ośrodki władzy państwowej (w kolejności powstawania)
9 X 1918 Cieszyn – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (Jan Michejda; umowa z Czechami o podziale Śląska Cieszyńskiego wg przeważającej narodowości mieszkańców); przekazała władzę polskiej administracji w VII 1920
28 X 1018 Kraków – Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (Wincenty Witos; przejmowanie władzy w byłym zaborze austriackim)
7 XI 1918 Lublin – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (Ignacy Daszyński; program: nacjonalizacja wielkiego przemysłu i wielkiej własności ziemskiej, 8-godzinny dzień pracy). Choć nie przejął władzy w całym kraju, to był pierwszym poza Radą Regencyjną organem z takimi ambicjami. Daszyński podporządkował się Piłsudskiemu, gdy ten przejął władzę od Rady Regencyjnej.
14 XI 1918 Poznań – Naczelna Rada Ludowa (m.in. bp Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty; przejmowanie władzy w byłym zaborze pruskim, ścisły kontakt z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu)
24 XI 1918 Lwów – Tymczasowy Komitet Rządzący
Lokalne ośrodki władzy stopniowo przekazywały władzę organom podległym rządowi RP w Warszawie.
Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa
XI 1918 – II 1919 Tymczasowy Naczelnik Państwa (od przejęcia władzy od Rady Regencyjnej do zatwierdzenia przez Sejm Ustawodawczy); kompetencje:
– dowodzenie armią
– powoływanie rządu i wyższych urzędników państwowych
– ustawodawstwo
II 1919 – XII 1922 Naczelnik Państwa (od zatwierdzenia przez Sejm Ustawodawczy i uchwalenia tzw. Małej Konstytucji do złożenia urzędu na ręce pierwszego Prezydenta RP); kompetencje:
– dowodzenie armią
– powoływanie rządu w porozumieniu z Sejmem Ustawodawczym
Główne działania:
– 16 XI 1918 – depesza do przywódców państw notyfikująca utworzenie państwa polskiego
– 22 XI 1918 – dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (ustrój republikański, demokratyczne wybory do Sejmu Ustawodawczego)
– powoływanie kolejnych rządów RP (w tym pierwszego, z socjalistą Jędrzejem Moraczewskim na czele)
– przeprowadzenie wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1919 r. (powszechne prawo wyborcze, w tym dla kobiet)
– przewodniczenie Radzie Obrony Państwa w czasie wojny bolszewickiej
Ciekawostka: powołanie rządu Moraczewskiego było naruszeniem obietnicy złożonej przez Piłsudskiego Radzie Regencyjnej, a dotyczącej powołania rządu jednoczącego wszystkie ugrupowania. Spowodowało to w I 1919 nieudaną próbę zamachu stanu pułkownika Mariana Januszajtisa. Próba ta została udaremniona, Piłsudski wyśmiał „zamachowców” i puścił ich wolno, ale wkrótce zdymisjonował Moraczewskiego i powołał ponadpartyjny rząd Ignacego Jana Paderewskiego, uznawany także przez Komitet Narodowy Polski. Wkrótce po tym odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego – pierwszego parlamentu II Rzeczypospolitej.
Uchwalenie „Małej Konstytucji” (uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa) uznaje się za zakończenie formowania jednego, centralnego ośrodka władzy państwowej w II Rzeczypospolitej.
11 XII 1922 Zgromadzenie Narodowe wybrało Gabriela Narutowicza na prezydenta RP.
- [podstawa programowa szkoły ponadgimnazjalnej – 2.7]
- [podstawa programowa ośmioklasowej szkoły podstawowej – XXVIII.1.]