Od początku wojny Polacy przebywający poza Polską (ewakuowani z kraju lub uwolnieni z obozów) szukali możliwości dalszej walki. Polskie jednostki walczyły na wszystkich frontach Europy i Bliskiego Wschodu.
Armia Polska we Francji
Geneza: I 1940 porozumienie gen. Sikorskiego z rządem francuskim (skład – żołnierze polscy ewakuowani przez Rumunię lub zbiegli z niemieckiej niewoli)
Działania bojowe:
– 1940 bitwa o Narwik (Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich)
– VIII-XII 1941 walki o Tobruk (Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich – „Karpacka Brygada”)
Po upadku Francji w 1940 oddziały polskie zostały ewakuowane do Wielkiej Brytanii.
W walce pozostała „Karpacka Brygada” (Syria, później Libia)
Polskie Siły Powietrzne (podległe brytyjskiej Royal Air Force)
Geneza: po IX 1939 w zachodniej Europie znalazło się wielu polskich lotników; po rozpoczęciu „bitwy o Anglię” Wielka Brytania szczególnie potrzebowała pilotów
Działania bojowe:
– 1940 „bitwa o Anglię” (polski Dywizjon 303 najskuteczniejszą jednostką tej kampanii)
– od 1940 naloty na niemieckie obiekty i miasta
– transport ludzi i sprzętu (w tym zrzuty, a nawet potajemne lądowania w okupowanej Polsce)
– 1944 wsparcie inwazji na Normandię i późniejszych kampanii w Europie
Polska Marynarka Wojenna (podległa brytyjskiej Royal Navy)
Geneza: przed wybuchem wojny udało się ewakuować z Polski kilka okrętów, które prawdopodobnie i tak nie odegrałyby większej roli w kampanii wrześniowej, a na pewno byłyby zatopione przez Niemców (m.in. niszczyciele OORP „Błyskawica” i „Burza” oraz okręt podwodny ORP „Orzeł”); Brytyjczycy wypożyczyli kilkadziesiąt okrętów, którym nadano polskie nazwy
Działania bojowe:
– 1940 udział w bitwie o Narvik
– „bitwa o Atlantyk” (ochrona konwojów atlantyckich, patrole)
– walki na Morzu Północnym i Morzu Śródziemnym
Jeden z największych sukcesów PMW – wytropienie i umożliwienie zniszczenia niemieckiego pancernika „Bismarck” (V 1941). Ogółem polskie okręty zatopiły ok. 40 okrętów niemieckich.
„Armia Andersa” (Armia Polska w ZSRR, później II Korpus Polski)
Geneza: VII 1941 po napaści Niemiec na ZSRR układ Sikorski-Majski (uwolnienie polskich jeńców i więźniów, formowanie polskich oddziałów pd. Rosji, a później w Kazachstanie i Uzbekistanie; dowódca gen. Władysław Anders, również uwolniony z radzieckiej niewoli)
VI-VIII 1942 armia Andersa (ok. 80 tys. żołnierzy oraz ok. 40 tys. cywilów, w tym dzieci) została ewakuowana do Iranu. Przyczyny: trudności z zaopatrzeniem, sukcesy niemieckie w wojnie z ZSRR, naciski radzieckie na szybkie użycie niegotowych jeszcze oddziałów w walce z Niemcami. Po ewakuacji na Bliski Wschód „armia Andersa” przemieszczona przez Palestynę do Włoch jako II Korpus Polski .
Działania bojowe:
– ochrona pól naftowych w Iraku
– walki we Włoszech: V 1943 zdobycie klasztoru na Monte Cassino, VII 1944 zdobycie Ankony i w IV 1945 Bolonii
Inne jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (podległych rządowi RP w Londynie):
– 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka – walki w Europie Zachodniej (VIII 1944 bitwa pod Falaise w Normandii, X 1944 wyzwolenie Bredy w Holandii, V 1945 zdobycie bazy morskiej w Wilhelmshaven)
– 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Stanisława Sosabowskiego – przygotowanie do desantu w Polsce, ale ostatecznie IX 1944 nieudana operacja desantowa Market Garden w Holandii (bitwa pod Arnhem)
Polskie jednostki wojskowe na Zachodzie zostały ostatecznie rozwiązane przez Brytyjczyków w 1947 roku. Duża część żołnierzy pozostała jednak na emigracji z powodu przejęcia władzy w kraju przez komunistów.
„Armia Berlinga” (tzw. „ludowe Wojsko Polskie”; Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, później I i II Armia WP)
Geneza: V 1943 zerwanie stosunków ZSRR z rządem RP w Londynie, rozpoczęcie formowania oddziałów złożonych z Polaków przebywających w ZSRR, którzy nie zdołali dostać się do armii Andersa lub się z nią ewakuować; dowódca – płk/gen. Zygmunt Berling, nadzór polityczny – komuniści ze Związku Patriotów Polskich). Początkowo utworzono 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, później rozwiniętą do I Armii WP.
Działania bojowe:
– początkowo wykorzystanie w niewielkich operacjach Armii Czerwonej (X 1943 bitwa pod Lenino – porażka i wykrwawienie 1 DP, później przedstawiane w propagandzie jako sukces i „chrzest bojowy”)
– VII 1944 przekroczenie Bugu (uważanego przez ZSRR za nową granicę Polski)
– nieudana, okupiona dużymi stratami próba pomocy powstańcom warszawskim (bez wsparcia radzieckiego)
– operacja wiślańsko-odrzańska (I-II 1945: zdobycie Warszawy, przełamanie tzw. Wału Pomorskiego)
– operacja berlińska (V 1945 – wspólne z Armią Czerwoną zdobycie Berlina)
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 35.2]
Ilustracja – polscy lotnicy z Dywizjonu 303, uważanego za najskuteczniejszą jednostkę aliancką w „bitwie o Anglię”.