Sprawa polska, z racji położenia Polski i jej najwcześniejszego rozpoczęcia walki z Niemcami, była istotną kwestią dla koalicji antyhitlerowskiej. Zarazem – mocarstwa wykorzystywały ją bardzo instrumentalnie.
Polityka zachodnich aliantów wobec Polski
– 3 IX 1939 Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom (ale w praktyce brak istotnych działań)
– 12 IX 1939 Abbeville (czyt. abwil) – porozumienie Wielkiej Brytanii i Francji o nieudzielaniu Polsce pomocy zbrojnej (o czym nie poinformowano władz polskich)
– 1939/1940 zgoda Francji (a później Wielkiej Brytanii) na działalność na ich terenie polskich władz na uchodźstwie i formowanie polskich jednostek wojskowych
– VI/VII 1945 cofnięcie uznania zachodnich aliantów dla rządu RP w Londynie
Przykłady instrumentalnego traktowania Polski przez mocarstwa zachodnie:
– wymuszanie decyzji personalnych (IX 1939 zmiana decyzji o wyznaczeniu gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego na następcę prezydenta Mościckiego, IX 1944 odwołanie gen. Kazimierza Sosnkowskiego z funkcji Naczelnego Wodza)
– praktyczny brak reakcji po ujawnieniu zbrodni katyńskiej (aby nie drażnić Stalina)
– podejmowanie decyzji w sprawie powojennych granic Polski bez udziału jej przedstawicieli, oddanie Polski pod wpływy ZSRR
Polityka ZSRR wobec Polski
1) 1939-1941 ZSRR sojusznikiem Niemiec:
– 23 VIII 1939 pakt Ribbentrop-Mołotow (z tajnym protokołem dotyczącym podziału Polski i wpływów w Europie Wschodniej)
– 17 IX 1939 jednostronne ogłoszenie upadku państwa polskiego i agresja na Kresy (mimo to brak formalnego ogłoszenia wojny przez żadną ze stron)
– włączenie Kresów do ZSRR i ich depolonizacja, represje wobec polskiej ludności (wywózki na Syberię i do Kazachstanu, zbrodnia katyńska)
2) 1941-1945 ZSRR (po agresji niemieckiej) członkiem koalicji antyhitlerowskiej:
– 1941 układy Sikorski-Majski i Sikorski-Stalin (unieważnienie paktu Ribbentrop-Mołotow, uwolnienie Polaków uwięzionych w ZSRR, utworzenie armii polskiej w ZSRR – tzw. armii Andersa)
– 1942 zgoda ZSRR na ewakuację „armii Andersa” do Iranu
– IV 1943 zerwanie przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z rządem RP (pretekst – polskie żądania wyjaśnień w sprawie ujawnionej przez Niemców zbrodni katyńskiej) – utworzenie tzw. armii Berlinga
– od VII 1944 ZSRR uznawał za przedstawicielstwo Polaków wyłącznie tzw. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) i Krajową Radę Narodową (KRN), zdominowane przez komunistów
Decyzje w sprawie Polski podjęte na konferencjach „Wielkiej Trójki”
1) Teheran (XI-XII 1943): Polska w strefie wpływów ZSRR, granica wschodnia na linii Curzona
(O postanowieniach z Teheranu mocarstwa nie poinformowały rządu RP.)
2) Jałta (II 1945): potwierdzenie decyzji z Teheranu, utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i przeprowadzenie wyborów parlamentarnych, prawo ZSRR do likwidacji zbrojnego podziemia, granica zachodnia na Odrze i Nysie Łużyckiej, przesiedlenia ludności polskiej i niemieckiej
(Protest rządu RP przeciw postanowieniom z Jałty został zignorowany przez mocarstwa.)
3) Poczdam (VII-VIII 1945): przesiedlenia ludności niemieckiej, odszkodowania niemieckie dla Polski płacone za pośrednictwem ZSRR
W związku z decyzjami z Jałty mocarstwa (a za nimi inne państwa) cofnęły w VI/VII 1945 uznanie dla władz RP na uchodźstwie. Za jedyną reprezentację Polski uznano zdominowany przez komunistów Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (premier – Edward Osóbka-Morawski).
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 35.3]
Ilustracja – „Wielka Trójka”: Józef Stalin (ZSRR), Franklin Delano Roosevelt (USA) i Winston Churchill (Wielka Brytania). Zdjęcie wykonano w II 1945 w czasie konferencji w Jałcie na Krymie, na której podjęto m.in. decyzję o pozostawieniu Polski w radzieckiej strefie wpływów.