Po agresji ZSRR na Polskę 17 IX 1939 polskie władze opuściły kraj. Dzięki przepisom konstytucji kwietniowej możliwe było wyznaczenie następcy prezydenta RP, a tym samym kontynuowanie działalności rządu na emigracji.
(inne określenia: rząd RP na wychodźstwie, rząd emigracyjny, rząd londyński)
Okoliczności powstania
– 17 IX 1939 – ucieczka najwyższych władz państwa do Rumunii
– wbrew polskim oczekiwaniom Rumuni internowali prezydenta, premiera i Naczelnego Wodza uniemożliwiając im dalsze działanie
– na podstawie konstytucji kwietniowej prezydent Mościcki mianował swoim następcą Władysława Raczkiewicza, a ten powołał ponadpartyjny rząd gen. Władysława Sikorskiego (jako premiera i naczelnego wodza)
– siedziba rządu RP – Paryż, później Angers, a od 1940 Londyn
– po śmierci gen. Sikorskiego (Gibraltar, 4 VII 1943) – premier Stanisław Mikołajczyk, naczelny wódz gen. Kazimierz Sosnkowski
Ponadto w latach 1939-1941 istniała Rada Narodowa RP pod przewodnictwem Ignacego Jana Paderewskiego (przedstawiciele różnych środowisk politycznych i ludności żydowskiej) jako organ doradczy prezydenta.
(Ciekawostka: pierwotnie prezydent Mościcki pierwotnie mianował swoim następcą gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, bardzo popularnego w przedwojennej Polsce oficera kawalerii i pisarza, a w 1939 dyplomatę przebywającego poza Polską. Francja i Wielka Brytania wymusiły jednak zmianę tej decyzji i dlatego prezydentem został Władysław Raczkiewicz).
Działalność rządu RP na uchodźstwie
Główne założenia polityczne władz emigracyjnych:
– kontynuacja konstytucyjnego trwania państwa
– cel – odzyskanie niepodległości
– nienaruszalność granic sprzed 1 IX 1939
Główne formy działalności:
– tworzenie polskich sił zbrojnych u boku aliantów
– dyplomacja (m.in. umowy z aliantami, plany powojennej federacji z Czechosłowacją)
– tworzenie struktur konspiracyjnych w kraju (wojskowych – Związek Walki Zbrojnej/Armia Krajowa oraz cywilnych – Delegat Rządu RP Na Kraj)
Konflikty polityczne:
– represje władz emigracyjnych wobec osób związanych dawniej z sanacją (uniemożliwianie udziału w walce, odsuwanie od polityki, część internowana w obozie na tzw. Wyspie Węży u wybrzeży Szkocji)
– sprzeciw części emigracji wobec porozumienia gen. Sikorskiego z ZSRR w 1941 (zakończony rozwiązaniem Rady Narodowej)
Rząd londyński po II wojnie światowej
– wycofanie uznania większości państw świata dla rządu RP na uchodźstwie
– mimo to dalsza działalność wg konstytucji kwietniowej z 1935 (reprezentowanie Polaków na emigracji, symboliczna kontynuacja II Rzeczypospolitej)
– 1990 zakończenie działalności rządu londyńskiego (ostatni prezydent Ryszard Kaczorowski przekazał przedwojenne insygnia prezydenckie nowo wybranemu w kraju prezydentowi Lechowi Wałęsie)
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 35.1]
Ilustracja – Ignacy Jan Paderewski, Władysław Raczkiewicz i Władysław Sikorski; fragment pocztówki „Wodzowie narodu polskiego” z 1940 r., autorstwa Leona T. Walkowicza i Jana A. Stanka (źródło – biogramy.pl).