II wojna światowa była jednym z najbardziej traumatycznych wydarzeń w dziejach świata. Wiele skutków (zmiany granic i stosunków narodowościowych, różnice w tempie i sposobie odbudowy zniszczeń) trwa do dziś.
Konsekwencje polityczne (po wojnie)
A) w Europie:
– przesunięcie Polski (granice oparte o Odrę i Nysę Łużycką na zachodzie, Bałtyk na północy oraz Bug i linię Curzona na wschodzie; pozbawienie Kresów i przyznanie tzw. ziem zachodnich – korzystniejsze granice przy mniejszym terytorium)
– znaczne zmniejszenie Niemiec (utrata Śląska i Pomorza Zachodniego na rzecz Polski, podział Prus Wschodnich między Polskę i ZSRR, ponowna niepodległość Austrii)
– utrata terytoriów przez Włochy (Dodekanez dla Grecji, Dalmacja dla Jugosławii, niepodległość Albanii)
– nabytki terytorialne ZSRR (Litwa, Łotwa i Estonia, przedwojenne Kresy Polski, Ruś Zakarpacka i Besarabia)
– pozbawienie niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii, uniemożliwienie niepodległości Ukrainy i Białorusi (włączonych do ZSRR)
– podział Europy na wolne kraje i strefę wpływów ZSRR (zjawisko „żelaznej kurtyny” – izolacja, utrata suwerenności i wprowadzenie rządów totalitarnych w Europie środkowo-wschodniej, w tym w Polsce)
– czasowa (1945-1949) okupacja Niemiec przez 4 mocarstwa alianckie, a następnie trwający do 1990 podział Niemiec na dwa państwa i podział Berlina
– czasowa (do 1955) okupacja Austrii przez 4 mocarstwa alianckie
B) poza Europą:
– czasowa (do 1952) okupacja Japonii przez USA
– utrata posiadłości zamorskich przez Japonię (m.in. Korea, Tajwan, Mandżuria, Sachalin, Wyspy Kurylskie)
– demokratyzacja Japonii (nowa konstytucja, utrata boskiego statusu przez cesarza)
– uniezależnienie posiadłości francuskich na Bliskim Wschodzie (Syria, Liban)
– w dalszej perspektywie niepodległość lub utworzenie nowych państw w Azji (Izrael, Wietnam, Indonezja, Filipiny, Birma) i rozpoczęcie konfliktów z tym związanych
– niepodległość włoskich posiadłości w Afryce (Libia, Somalia, Abisynia)
C) dotyczące całego świata:
– utworzenie ONZ – Organizacji Narodów Zjednoczonych (skuteczniejszej niż Liga Narodów w obronie praw człowieka i ograniczaniu wojen, choć od II wojny światowej konflikty zbrojne są nieustanne, jedynie przeniosły się w większości poza Europę)
– nowy podział świata (blok wschodni z dominacją ZSRR i zachodni z dominacją USA)
Konsekwencje gospodarcze
W czasie wojny:
– ogromne zniszczenia miast (m.in. Warszawa, Leningrad, Berlin, Hamburg, Drezno; w Azji Tokio, Hiroszima i Nagasaki)
– załamanie gospodarcze państw europejskich oraz Japonii (zniszczenia przemysłu i infrastruktury)
Po wojnie:
– różnice w rozwoju krajów europejskich (amerykańska pomoc i rozwój gospodarczy Europy zachodniej, zapóźnienie cywilizacyjne Europy środkowo-wschodniej)
– budowa nowoczesnej gospodarki w Japonii (zarządzanie jakością, nowe technologie)
Konsekwencje społeczne
W czasie wojny:
– śmierć ok. 20-25 mln żołnierzy i ok. 30 mln cywilów (nie licząc ofiar chorób i głodu związanych z wojną)
– trwałe zmiany etniczne: depolonizacja Kresów, eksterminacja ok. 75-80% europejskich Żydów
Po wojnie:
– przesiedlenia Polaków z terenów włączonych do ZSRR na tzw. Ziemie Odzyskane (łącznie ok. 2 mln)
– przesiedlenia Niemców z terenów włączonych do Polski (ok. 3,5 mln) i tzw. Niemców sudeckich z Czechosłowacji (ok. 3 mln)
– zmiana struktury społecznej (zmniejszenie różnic i rozbicie tradycyjnych więzi społecznych, likwidacja istniejącej od XIV wieku wielokulturowości Polski)
Konsekwencje kulturowe
W czasie wojny:
– rabunek (a w dużej części utrata) dóbr kultury: dzieł sztuki, zabytków, książek
– zniszczenie, a następnie odbudowa (czasem w innej postaci) miast, np. Warszawy
– faktyczna likwidacja istniejącej od 1000 lat kultury żydowskiej w Europie
– pierwsze użycie broni jądrowej – pojawienie się trwałego lęku przed wojną atomową
Po wojnie:
– polonizacja tzw. Ziem Odzyskanych (Pomorze Zachodnie i Gdańsk, Śląsk, Warmia i Mazury) –
– demokratyzacja Niemiec
– kryzys moralny związany z masowym ludobójstwem (problem „wiary po Auschwitz”)
Wiele konsekwencji wojny (np. liczba ofiar czy wielkość strat materialnych) może być podana tylko szacunkowo, ze względu na brak badań lub niedostępność danych; obecne szacunki są z reguły zaniżone.
Polskie straty w II wojnie światowej:
– śmierć 6 mln obywateli, czyli ok. 22% ludności – procentowo najwięcej ze wszystkich krajów świata poszkodowanych przez tę wojnę (w tym w wyniku Holokaustu 3 mln obywateli pochodzenia żydowskiego; podanie dokładnych danych jest niemożliwe ze względu na nieustaloną liczbę ofiar okupacji radzieckiej); odsetek ofiar wśród elit (inteligencja, oficerowie armii, działacze społeczni) był znacznie wyższy, co trwale zmieniło stosunki społeczne
– niemal 600 tys. trwale okaleczonych
– rabunek 200 tys. dzieci odebranych do germanizacji (z czego 85% nie wróciło do rodzin)
– zniszczenie przemysłu i ponad połowy infrastruktury transportowej
– zniszczenie lub zaginięcie (rabunek) ponad 40% dóbr kultury, w tym setek tysięcy dzieł sztuki (wiele z nich nie odnaleziono do dziś, m.in. „Portret młodzieńca” Rafaela)
– zniszczenie wielu miejscowości, w tym 85% zabudowy Warszawy
– utrata około połowy przedwojennego terytorium, w tym 3. i 6. co do wielkości miast (Lwowa i Wilna); po uwzględnieniu nabytków terytorialnych obszar Polski zmniejszył się o ponad 77 tys. km kw., czyli niemal o 20%.
W wyniku wojny Polska straciła ponad 1/5 ludności, a później została przesunięta na mapie o pół szerokości i oddana na dziesiątki lat pod wpływy ZSRR, co trwale wpłynęło na naszą gospodarkę i życie społeczne.
[podstawa programowa ośmioklasowej szkoły podstawowej – 33.5, 27.1]
Ilustracja – ruiny Zamku Królewskiego w Warszawie, spalonego w wyniku bombardowań w 1939, a po powstaniu warszawskim w 1944 celowo wysadzonego w powietrze przez Niemców