Po II wojnie światowej Niemcy zostały podzielone na strefy okupacyjne, a później na dwa osobne państwa: zachodnią RFN i wschodnią NRD. Symbolem podziału Niemiec i Europy stał się Mur Berliński.
Sytuacja w Niemczech po II wojnie światowej:
– podział na 4 strefy okupacyjne (a Berlina na 4 sektory): radziecką, amerykańską, brytyjską i francuską
– ogromne zniszczenia wojenne
– napływ 10 mln przesiedleńców z terenów przyznanych Polsce i Czechosłowacji
W powojennym chaosie wielu hitlerowskich dygnitarzy uciekło do Ameryki Południowej, m.in. dzięki pomocy dostojników Kościoła katolickiego (tzw. szczurzy szlak; uciekli tak m.in. twórca systemu zagłady Żydów Adolf Eichmann i lekarz z Auschwitz Josef Mengele).
Czołowi działacze NSDAP i zbrodniarze wojenni byli sądzeni przez międzynarodowy trybunał (najsłynniejszy proces – Norymberga 1945-1946).
Zgodnie z ustaleniami konferencji w Poczdamie (1945) w Niemczech miały nastąpić:
– denazyfikacja (usunięcie śladów III Rzeszy i ukaranie winnych)
– dekartelizacja (likwidacja dużych firm przemysłowych rozwiniętych dzięki polityce Hitlera)
– demokratyzacja i decentralizacja
– demilitaryzacja
W praktyce:
– w części zachodniej denazyfikacja została szybko zakończona (wielu oficerów III Rzeszy, także oskarżanych o zbrodnie wojenne, nie zostało ukaranych i pełniło funkcje publiczne)
– USA i ZSRR zapewniło ochronę nazistowskim naukowcom w zamian za udział w ich programach atomowych i kosmicznych
– decentralizacja nastąpiła tylko w części zachodniej (RFN – federacja autonomicznych landów)
– po utworzeniu RFN i NRD powstały w nich silne armie, a państwa zostały przyjęte do bloków militarnych (RFN do NATO, NRD do Układu Warszawskiego)
Okoliczności powstania NRD i RFN
Różnica zdań aliantów co do przyszłości ekonomicznej Niemiec:
– w strefie wschodniej – ogołocenie z maszyn i innych zasobów (wywóz do ZSRR), nacjonalizacja przemysłu, kolektywizacja rolnictwa, coraz większe wpływy komunistów
– w strefie zachodniej – integracja gospodarcza stref okupacyjnych (tzw. Bizonia, później Trizonia), odbudowa, industrializacja, wspólna waluta (marka), budowanie demokracji
1948-1949 niemal roczna blokada Berlina Zachodniego przez ZSRR (odcięcie energii i dostaw) – przełamana „mostem powietrznym” przez państwa zachodnie (porażka ZSRR)
Wobec braku porozumienia aliantów co do jedności Niemiec – dwa osobne państwa:
– IV 1949 Republika Federalna Niemiec (RFN – zachód; gospodarka kapitalistyczna, wolne wybory, sojusz z państwami zachodnimi)
– X 1949 Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD – wschód; socjalistyczna gospodarka i ustrój, uzależnienie od ZSRR)
Berlin Zachodni – formalnie pod kontrolą zachodnich aliantów, w praktyce samorząd i silne związki z RFN; wysunięty najdalej na wschód fragment „wolnego świata”.
Mur Berliński (1961-1989)
Mur Berliński – sieć umocnień rozdzielających dawny sektor radziecki (Berlin, stolicę NRD) od sektorów amerykańskiego, brytyjskiego i francuskiego (Berlin Zachodni).
Geneza: po powstaniu RFN i NRD (z pilnie strzeżoną granicą) granica obu części Berlina pozostawała jedynym swobodnym przejściem między blokiem wschodnim i zachodnim (masowa emigracja z bloku wschodniego).
VIII 1961 niezapowiedziana blokada granicy w Berlinie przez wojska NRD, budowa silnych umocnień (podwójna linia muru, zasieki, niedostępny nawet dla strażników pas ziemi, urządzenia wykrywające ruch, wieże strażnicze z bronią maszynową, przecięcie tuneli metra itp.).
Skutki:
– ostateczny, fizyczny podział Europy na blok wschodni i zachodni (symbol i widoczny element „żelaznej kurtyny”)
– rozdzielenie berlińskich rodzin mieszkających w różnych dzielnicach
– próby ucieczek mieszkańców NRD i innych państw socjalistycznych – w latach istnienia Muru ok. 200 zabitych przez NRD-owskich strażników
Mur Berliński zaczął być spontanicznie burzony w IX 1989 po demonstracjach, które wymusiły otwarcie granicy NRD-RFN (a w konsekwencji zjednoczenie Niemiec w 1990). Wydarzenie to, zwane „upadkiem Muru Berlińskiego” jest uznawane za symbol rozpadu bloku wschodniego. Ostateczna rozbiórka Muru nastąpiła do IX 1990 (na pamiątkę pozostało kilka fragmentów).
[podstawa programowa szkoły podstawowej – 36.3]
Ilustracja – Mur Berliński w 1986 (widok od strony Berlina Zachodniego)