Po ucieczce Henryka Walezego królem Polski został Stefan Batory, władca węgierskiego Siedmiogrodu. Pokonał opozycję, zreorganizował państwo i armię, a przede wszystkim powstrzymał Rosję przed przejęciem wpływów nad Bałtykiem.
Stefan Batory (1533-1586) – Węgier, od 1571 książę Siedmiogrodu.
Okoliczności przejęcia władzy w Polsce
– podwójna elekcja króla po ucieczce Henryka Walezego (senat – cesarz Maksymilian II Habsburg, szlachta – Anna Jagiellonka, siostra Zygmunta Augusta), co grozło wojną domową
– szlachta uniemożliwiła koronację Maksymiliana i wybrała Stefana Batorego na męża Anny i króla Polski (wraz z nią)
– 1 V 1576 ślub Stefana i Anny, koronacja królewska na Wawelu
– pokonanie opozycji prohabsburskiej (Stefana popierała Korona, Maksymiliana Litwa i Prusy)
– starsza o 10 lat od Stefana Anna została odsunięta od wpływu na rządzenie (wyprowadziła się do Warszawy)
Polityka wewnętrzna
– najbliższy współpracownik – Jan Zamoyski (dwa najważniejsze urzędy: kanclerz wielki koronny i hetman wielki koronny, a zarazem jeden z największych magnatów europejskich)
– organizacja piechoty wybranieckiej (chłopi z królewszczyzn – dostawali własne gospodarstwo i zwolnienie z innych świadczeń w zamian za udział w regularnych ćwiczeniach i gotowość do walki)
– 1578 utworzenie Trybunału Koronnego w Piotrkowie i Lublinie (najwyższy sąd odwoławczy dla Korony – przejęcie przez szlachtę uprawnień sądowych króla); później podobny trybunał dla Litwy
– wspieranie Kościoła katolickiego, głównie jezuitów (1579 jezuicka Akademia Wileńska drugą wyższą uczelnią w Rzeczypospolitej)
– walka z opozycją – spisek Samuela Zborowskiego (ścięty z wyroku Zamoyskiego i króla, co podburzyło szlachtę)
Polityka zewnętrzna
Wojna z Gdańskiem 1576-1577
Geneza:
– Gdańsk największym i najbogatszym miastem Rzeczypospolitej (dzięki handlowi zbożem trafiającym tu Wisłą i rozsyłanym do innych krajów)
– po wyborze Stefana Batorego na króla odmowa uznania jego władzy przez Gdańsk (odmowa wpuszczenia władcy do miasta)
Przebieg:
– blokada gospodarcza Gdańska (skierowanie całego handlu zbożem do Elbląga)
– bitwa pod Lubiszewem (klęska wojsk gdańskich i najemników z Niemiec)
Skutek:
– w związku z atakiem rosyjskim na Inflanty porozumienie króla z miastem (uznanie władzy Stefana Batorego, zniesienie przepisów wymierzonych przeciwko Gdańskowi)
– Batory potwierdził panowanie w całej Rzeczypospolitej, ale Gdańsk potwierdził swą pozycję i niezależność
Wojna z Rosją 1577-1582 (tzw. wojna pskowska)
Geneza:
– dążenie Carstwa Rosyjskiego (Iwan IV Groźny) do przejęcia wpływów nad Bałtykiem (łac. dominium Maris Baltici)
– 1577 zajęcie Inflant przez Rosję (rzezie ludności cywilnej)
Przebieg:
– reorganizacja armii polskiej (silna artyleria, piechota wybraniecka, dobrze wyszkolona piechota węgierska)
– skuteczny opór przeciw 4 x większą armii rosyjskiej Iwana IV Groźnego
– zdobycie Połocka i Wielkich Łuków, oblężenie Pskowa
Skutki:
– 1582 rozejm polsko-rosyjski w Jamie Zapolskim (odzyskanie Inflant i Połocka przez Rzeczpospolitą)
– powstrzymanie dążenia Rosji do dominacji w rejonie Bałtyku
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 10.3]
Ilustracja – fragment obrazu Jana Matejki „Stefan Batory pod Pskowem”