Przez niemal 200 lat europejscy rycerze (zwani krzyżowcami) organizowali wyprawy do Ziemi Świętej przeciwko muzułmanom. Ostatecznie krucjaty zakończyły się klęską, ale wywarły duży wpływ na politykę i kulturę Europy.
Krucjaty = wyprawy krzyżowe (od łac. słowa crux – 'krzyż’). Symbolem krzyżowców był duży czerwony krzyż na ubraniu.
Ziemia Święta – miejsce wydarzeń opisanych w Biblii (Jerozolima i okolice).
Przyczyny
– zajęcie Jerozolimy przez Turków seldżuckich (w ramach rywalizacji między państwami muzułmańskimi; sama Jerozolima była w rękach muzułmańskich od VII w.)
– utrudnianie chrześcijanom dostępu do miejsc pielgrzymkowych, niszczenie lub wywożenie do Persji chrześcijańskich relikwii z Ziemi Świętej
– zagrożenie Cesarstwa Bizantyjskiego przez muzułmanów (prośba cesarza Aleksego I o pomoc)
– „problem młodszych synów” – dalszy podział posiadłości lennych powodowałby ich nadmierne rozdrobnienie, a po zakończeniu wojen w Europie nie było możliwości bogacenia się w walce przez młodszych synów rycerzy
1095 synod w Clermont – papież Urban II wezwał do wyprawy zbrojnej motywując to pomocą wschodnim chrześcijanom i odbiciem miejsc świętych dla chrześcijan. Uczestnikom obiecał odpuszczenie grzechów i zdobycie łupów. Motto krzyżowców z przemówienia papieża – „Deus vult” (łac. 'Bóg [tak] chce’).
Przebieg
– 7 głównych wypraw rycerskich do Ziemi Świętej (tylko pierwsza zakończona pełnym zwycięstwem – zdobyciem Jerozolimy)
– ustanowienie Królestwa Jerozolimskiego – lenna papieskiego na Bliskim Wschodzie (ustrój lenny jak w Europie, ale z większą możliwością wzbogacenia się, co przyciągało przybyszów z Europy; pierwszy władca Gotfryd de Bouillon przyjął tytuł „Obrońcy Grobu Świętego”)
– kolejne wyprawy pokonywane przez muzułmanów lub przerywane z różnych powodów (zaraza, powrót przywódcy do Europy itp.)
– 1204 złupienie Konstantynopola (głównego ośrodka wschodniego chrześcijaństwa, którego obrona była celem krucjat!) przez krzyżowców (zemsta za wcześniejszą masakrę łacinników mieszkających w Konstantynopolu)
– koniec – 1291 zdobycie Akki (ostatniej twierdzy krzyżowców) przez mameluków (muzułmańskich niewolników-żołnierzy)
Oprócz wypraw rycerskich:
– tzw. krucjaty ludowe (tłumy rodzin chłopskich i biedoty dotarły do Ziemi Świętej, gdzie zostały zmasakrowane przez muzułmańskie wojska)
– krucjata dziecięca (z inicjatywy francuskiego 12-letniego wizjonera Stefana z Cloyes) – kilkadziesiąt tysięcy dzieci zginęło w podróży morskiej lub zostało sprzedanych do niewoli nie dotarłszy nawet do celu podróży
Zakony rycerskie – zakony katolickie zrzeszające rycerzy, ślubujących walkę w imię wiary (większość powstała w okresie krucjat w Ziemi Świętej: np. templariusze, joannici, krzyżacy itp.)
Skutki
a) skutki polityczne
– osłabienie Cesarstwa Bizantyńskiego (ostateczny upadek w 1453)
– utworzenie zakonów rycerskich (po ewakuacji z Ziemi Świętej odegrały dużą rolę w polityce europejskiej, np. templariusze we Francji, krzyżacy w Prusach)
– wzrost znaczenia władców Francji
– po klęsce krucjat – utrwalenie muzułmańskiego panowania na Bliskim Wschodzie i wzmocnienie Turcji (jej ekspansja powstrzymana dopiero w XVII w.)
b) skutki społeczne i kulturowe
– tysiące ofiar (także cywilnych)
– wzrost nietolerancji religijnej w Europie (niechęć do innowierców, pogromy Żydów)
– zniszczenie kultury bizantyjskiej
– wrogość między katolicyzmem i prawosławiem (w wyniku złupienia Konstantynopola)
– zmiany w katolickiej pobożności (rozwój pielgrzymek, a w związku z niedostępnością miejsc pielgrzymkowych w Ziemi Świętej zastępowanie ich pielgrzymkami do wyznaczonych miejsc w Europie lub innymi uczynkami, np. ofiarami pieniężnymi, rozpowszechnienie kultu relikwii i handlu relikwiami)
– rozwój kultury w Europie (elementy orientalne w sztuce, poznanie osiągnięć nauki arabskiej, w tym medycyny i astronomii)
c) skutki gospodarcze
– rozwój handlu lewantyńskiego (wzbogacenie Wenecji i Genui)
– rozwój techniki w żegludze morskiej
– początki banków i kredytu (mieszczaństwo włoskie, ale i np. zakon templariuszy)
– rozwój techniki wojennej
Lewant (wł. levante – 'wschód’) – wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego (Palestyna, Syria itd.).
Po klęsce krucjat europejskie rycerstwo podejmowało wyprawy zbrojne, też zwane krucjatami, przeciwko europejskim poganom (np. Słowianom połabskim i plemionom bałtyckim) i przeciwko grupom religijnym potępionym przez papieża (np. albigensom i waldensom we Francji).
Ciekawostka: W Polsce (wtedy podzielonej na dzielnice) krucjaty nie cieszyły się zainteresowaniem. Uczestniczyli w nich tylko pojedynczy rycerze, w tym prawdopodobnie jeden z piastowskich książąt dzielnicowych (nie ma jednak pewności który).
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 3.4]
Ilustracja – Jakub de Molay, wielki mistrz zakonu templariuszy, pod murami Jerozolimy