Wiosna Ludów to pierwsza ogólnoeuropejska rewolucja. Oprócz haseł społecznych i politycznych (walka z absolutyzmem) pojawiły się postulaty narodowe. Podważało to system ustalony na kongresie wiedeńskim, strzeżony przez Święte Przymierze.
Charakterystyczne cechy Wiosny Ludów:
– ogólnoeuropejski charakter (wydarzenia w jednym kraju były inspiracją dla innych)
– połączenie żądań ekonomicznych (poprawa warunków życia, usunięcie resztek feudalizmu), politycznych (zastąpienie monarchii absolutnych ustrojem monarchii konstytucyjnej, większe prawa obywatelskie) i narodowych (hasła wyzwolenia narodów z wielkich monarchii i utworzenia oddzielnych państw)
– po przejściowych ustępstwach władz wobec żądań rewolucjonistów – stopniowe cofanie reform i represje
monarchia konstytucyjna – ustrój, w którym władza monarchy (np. króla) jest ograniczona na rzecz parlamentu, a ich kompetencje i zasady współpracy opisuje konstytucja
Wiosna Ludów we Francji
Geneza:
– 1830 „rewolucja lipcowa” we Francji – powstrzymanie powrotu do absolutyzmu, pierwsze podważenie systemu Świętego Przymierza (inspiracja dla rewolucji belgijskiej i powstania listopadowego w Królestwie Polskiem)
– niezadowolenie z rządów króla Ludwika Filipa Burbona (początkowo liberalna polityka, później cenzura, ograniczanie wolności zrezszania się i brutalne rozpędzanie zgromadzeń
– rewolucja przemysłowa (unowocześnienie rolnictwa, górnictwo i hutnictwo, tkactwo w Lyonie, początki kolei i żeglugi parowej)
– zmiany społeczne (ośrodki przemysłowe z dużą liczbą robotników, intensywny rozwój Paryża)
– kryzys gospodarczy – protesty robotników (m.in. bunt tkaczy w Lyonie bezrobotnych z powodu kryzysu)
Przebieg:
– II 1848 walki uliczne w Paryżu po rozpędzeniu manifestacji przez wojsko
– abdykacja Ludwika Filipa, ustanowienie republiki (reformy: skrócenie dnia pracy, warsztaty narodowe dla bezrobotnych, powszechne prawo wyborcze, likwidacja cenzury)
– utrata poparcia przez rząd republikański – kolejne protesty, również rozpędzone przez wojsko
– wybory prezydenckie – zwycięstwo Ludwika Bonaparte (bratanka Napoleona)
Skutki:
– 1852 zamach stanu Ludwika Bonaparte – obalenie republiki, ustanowienie tzw. Drugiego Cesarstwa (na czele Ludwik jako „Napoleon III”; rozwój gospodarczy Francji, ale wycofanie reform liberalnych)
Wiosna Ludów w Niemczech i Austrii
Geneza:
– rozdrobnienie polityczne ludności niemieckojęzycznej (1806 likwidacja Świętego Cesarstwa Rzymskiego, 1815 utworzenie luźnego Związku Niemieckiego – rywalizacja Austrii i Prus o przywództwo utrudniała współdziałanie)
– upowszechnienie postulatów liberalnych i demokratycznych
– dążenie niepodległościowe narodów w Austrii i Prusach (m.in. Polaków w Wielkopolsce)
– opozycja Austriaków przeciw absolutystycznym rządom kanclerza Klemensa von Metternicha
– rewolucja przemysłowa w Niemczech (rozwój przemysłu, wzrost liczby proletariatu, kryzysy powodujące biedę; ograniczenia rozwoju spowodowane podziałem Niemiec częściowo zmniejszone utworzeniem unii celnej z inicjatywy Prus)
– inspiracja wystąpieniami rewolucyjnymi we Francji
Przebieg:
– II 1848 zamieszki w Badenii, później rozszerzone na resztą Niemiec (m.in. „rewolucja marcowa” w Berlinie)
– III 1848 zamieszki w Wiedniu (ustępstwa cesarza: dymisja Metternicha, obietnica liberalnych reform)
– III/V 1848 powstanie w Wielkopolsce (proklamacja niepodległości Wielkiego Księstwa Poznańskiego) – stłumione przez wojska pruskie
– V 1848 parlament we Frankfurcie nad Menem (tzw. parlament frankfurcki – pierwszy w dziejach parlament ogólnoniemiecki); uchwała o zjednoczeniu Niemiec pod przewodnictwem Prus nie weszła w życie z powodu odmowy króla pruskiego Fryderyka Wilhelna IV, co spowodowało rozpędzenie parlamentu przez miejscowe władze
Skutki:
– po przejściowej liberalizacji – cofnięcie reform i obietnic w Prusach i Austrii
– rozbudzenie dążeń zjednoczeniowych (przejęcie inicjatywy przez Prusy)
– abdykacja cesarza Austrii Ferdynanda I (nowy cesarz – Franciszek Józef I)
– masowa emigracja z Niemiec w obawie przed prześladowaniami politycznymi (m.in. do USA, gdzie nadano jej nawet osobną nazwę „Forty-Eighters”)
Rezygnacja państw europejskich z interwencji w Szwajcarii umożliwiło zakończenie katolicko-protestanckiej wojny domowej i ustanowienie federalnego ustroju Szwajcarii (obowiązującego do dzisiaj).
Wiosna Ludów we Włoszech
Geneza:
– podział Włoch na kilka państw (Państwo Kościelne pod panowaniem papieża, Lombardia-Wenecja i Toskania pod panowaniem Habsburgów, Królestwo Obojga Sycylii pod panowaniem Burbonów; jedynie Królestwo Sardynii miało charakter narodowy i włoskiego władcę)
Przebieg:
– III 1848 ataki Włochów na wojska austriackie stacjonujące w północnych Włoszech (dezercja żołnierzy włoskiego pochodzenia, ustanowienie lokalnych republik)
– ograniczone ustępstwa liberalne władców Sycylii, Sardynii i Państwa Kościelnego
– sprzeciw papieża wobec planów zjednoczenia Włoch – powstanie antypapieskie w Państwie Kościelnym, szybko rozszerzone na całe Włochy pod hasłami zjednoczeniowymi (Giuseppe Manzini, Giuseppe Garibaldi)
– interwencja wojsk austriackich w północnych Włoszech i francuskich w Państwie Kościelnym
Skutki:
– przywrócenie poprzednich stosunków politycznych (podziału na osobne państwa)
– rozbudzenie dążeń zjednoczeniowych (przejęcie inicjatywy przez Królestwo Sardynii)
Wiosna Ludów na Węgrzech
Geneza:
– dążenia niepodległościowe Węgrów (od XVII/XVIII w. pod panowaniem austriackim)
– inspiracja rewolucją we Francji i w Austrii
Przebieg:
– III 1848 powstanie węgierskie przeciw panowaniu Austriaków (ogłoszenie niezależności, rząd narodowy Lajosa Kossutha)
– konflikty wewnętrzne (niezadowolenie z powodu tylko częściowych reform i prób porozumienia rządu z Austrią, dążenia niepodległościowe narodów na terenie Węgier, gł. Chorwatów)
– inwazja wojsk austriackich – początkowo skuteczny opór wojsk węgierskich (wodzem Węgrów był Polak, gen. Józef Bem)
– detronizacja cesarza jako króla Węgier – w odpowiedzi pomoc armii rosyjskiej dla Austrii
– VIII 1849 stłumienie powstania węgierskiego przez siły austriacko-rosyjskie
Skutki:
– ewakuacja resztek wojsk węgierskich do Turcji (gen. Józef Bem przeszedł na islam i jako Murad Pasza był wybitnym oficerem armii tureckiej)
– krwawe represje austriackie wobec Węgrów (kara śmierci dla przywódców powstania, odwołanie reform, germanizacja)
(zobacz też osobną notatkę „Wiosna Ludów na ziemiach polskich”)
Skutki Wiosny Ludów
– podważenie systemu Świętego Przymierza
– reformy społeczno-gospodarcze (zmniejszenie znaczenia arystokracji, wzrost znaczenia burżuazji, poza Rosją likwidacja pańszczyzny)
– reformy polityczne (monarchie konstytucyjne zamiast absolutnych, rozszerzenie praw obywatelskich)
– uaktywnienie ruchów narodowych, co w kolejnych dziesięcioleciach spowodowało zjednoczenie Włoch i Niemiec
Ciekawostka – Wiosna Ludów nie nastąpiła w Wielkiej Brytanii (w której sytuacja polityczna i gospodarcza była stabilna) i w Rosji (w której zacofanie polityczne i gospodarcze powodowało brak opozycji zdolnej do większych protestów).
[podstawa programowa szkoły podstawowej – 21.1]
Ilustracja – fragment obrazu nieznanego autora „Marzec 1848 w Berlinie”. Na obrazie widać czarno-czerwono-żółtą flagę, przyjętą w czasie Wiosny Ludów jako symbol całych Niemiec. Zauważ, że część flag ma inny, pionowy układ – na wzór flagi rewolucyjnej Francji.