Dekolonizacja to proces uzyskiwania niepodległości przez dawne kolonie. Dekolonizacja Ameryki Południowej nastąpiła w XIX w. Dekolonizacja Azji i Afryki nastąpiła po II wojnie światowej.
Przyczyny procesów dekolonizacyjnych:
– osłabienie imperiów kolonialnych (Wielkiej Brytanii i Francji) w obu – wojnach światowych
– wzrost nastrojów antykolonialnych w Azji i na Pacyfiku w czasie II wojny światowej (wpływ japońskiej propagandy, ale i japońskiej okupacji)
– sprzeciw ludności Europy i USA wobec eksploatacji kolonii
– wzrost świadomości mieszkańców kolonii, m.in. z powodu ich udziału w II wojnie światowej w armiach mocarstw (upadek „mitu białego człowieka”)
Główne etapy procesów dekolonizacyjnych:
1) państwa azjatyckie:
– Indonezja, Korea – po wyzwoleniu spod okupacji japońskiej
– Indie (1947) – m.in. w wyniku działalności Mahatmy Gandhiego (wieloletnia pokojowa walka -„ahinsa”, hind. 'niestosowanie przemocy’); wbrew wizji Gandhiego podział na hinduistyczne Indie i muzułmański Pakistan
– Wietnam (dawniej Indochiny, 1954) – po klęsce Francji w bitwie pod Dien Bien Phu
2) państwa afrykańskie:
– klęska Francuzów w Indochinach – przykład dla Algierczyków
– 1960 „rok Afryki” – niepodległość aż 17 państw afrykańskich
– 1963 zał. Organizacja Jedności Afrykańskiej – OJA (cel: pokojowe rozwiązywanie konfliktów)
Postawa innych państw wobec dekolonizacji:
– 1960 rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ „Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym” (zasada samostanowienia narodów)
– ZSRR – wsparcie ruchów antykolonialnych (i jednoczesne pozyskiwanie ich dla komunizmu)
– Wielka Brytania – po uwolnieniu Indii pokojowe uznanie niepodległości (dawne kolonie – niepodległe, ale zrzeszone w tzw. Wspólnocie Narodów, z królową brytyjską jako formalną głową państw)
– Francja – po porażce w Indochinach i Algierii pokojowe uznanie niepodległości
– Portugalia – niezgoda na dekolonizację (zbrojny opór w Angoli)
Następstwa procesów dekolonizacyjnych:
– powstanie wielu nowych państw
– różnice w rozwoju państw (Singapur – szybki rozwój gospodarczy, Indie – lokalne mocarstwo, kraje arabskie – eksport ropy naftowej, ale większość Afryki – nędza i skorumpowane dyktatury); postkolonialne, zacofane kraje Afryki i Azji zaczęto nazywać „Trzecim Światem”
– konflikty w nowych państwach (walki plemienne w Afryce podzielonej sztucznymi granicami, pół wieku indyjsko-pakistańskich walk o Kaszmir)
– powstanie tzw. Ruchu Państw Niezaangażowanych (1955) – postkolonialnych krajów Afryki i Azji (później także Jugosławii i Kuby) chcących utrzymać niezależność dzięki współpracy i nieagresji, bez angażowania się w spór USA-ZSRR (choć wielu przywódców ruchu sprzyjało ZSRR i było przezeń wykorzystywane)
– neokolonializm – uzależnienie gospodarcze dawnych kolonii od mocarstw lub międzynarodowych korporacji
[podstawa programowa szkoły podstawowej – 36.6]
Ilustracja – znaczek pocztowy dawnej brytyjskiej kolonii „Złote Wybrzeże”, z nadrukiem wykonanym z okazji uzyskania niepodległości w 1957 i zmiany nazwy na „Ghana”. Na znaczku widać położenie Złotego Wybrzeża i portret królowej, Elżbiety II, której podlegała kolonia.