Jednym z najbardziej skonfliktowanych obszarów świata jest Bliski Wschód. Po II wojnie światowej rozgorzał tam krwawy, toczący się dziesiątki lat spór między Arabami i Żydami. Zaangażował on także społeczność międzynarodową.
Geneza
Od XII w. p.n.e. w Kanaanie (krainie na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego) sąsiadowali Hebrajczycy i Filistyni, często tocząc wojny. W VI w. p.n.e. ludność hebrajską w większości uprowadzono do niewoli (większość stworzyła diasporę w Mezopotamii, a w I/II w. n.e. w Europie; w Kanaanie pozostała mniejszość narodu). Z kolei Filistyni zostali w VII w. n.e. podbici przez Arabów, przejmując ich religię, język i kulturę – dziś ten lud nazywa się „Palestyńczykami”. Współistnienie na jednym terenie różnych narodów i religii trwało przez wieki. Ewentualne konflikty tłumili kolejni panowie Bliskiego Wschodu – od XVI do XX w. Turcy. Po I wojnie światowej posiadłości Turcji zostały przejęte jako tzw. terytoria mandatowe przez mocarstwa zwycięskie (Palestyna – przez Wielką Brytanię). Główne miasto Palestyny, Jerozolima, jest uważana za święte miejsce przez 3 religie: judaizm, chrześcijaństwo i islam.
1917 deklaracja Arthura Balfoura – brytyjska zgoda na żydowską siedzibę narodową w Palestynie (skutki: osadnictwo żydowskie w Palestynie, powstanie oddziałów zbrojnych Arabów i Żydów walczących ze sobą i z Brytyjczykami)
XI 1947 rezolucja ONZ o podziale Palestyny na państwo żydowskie i państwo arabskie (przeplatające się granice, niezadowolenie Arabów z samego faktu zgody na państwo żydowskie w Palestynie)
Plan ONZ przewidywał, że oba państwa składałyby się z kilku przemieszanych stref, co samo w sobie powodowałoby konflikty. Jerozolima miała być pod nadzorem międzynarodowym.
V 1948 powstanie Państwa Izrael
Ciekawostka: W czasie II wojny światowej przez Palestynę przechodziło Wojsko Polskie („armia Andersa”) ewakuowane z ZSRR. Generał Władysław Anders rozkazał żandarmerii wojskowej nie uznawać wstępowania do żydowskich oddziałów samoobrony (tzw. Hagany) za dezercję. Dzięki temu wielu polskich żołnierzy żydowskiego pochodzenia zostało w Palestynie, a po utworzeniu żydowskiego państwa zasiliło jego armię – Siły Obronne Izraela. W pierwszym okresie istnienia Państwa Izrael większość jego polityków i oficerów posługiwała się swobodnie językiem polskim, a nawet używano go w czasie wojen z Arabami w łączności wojskowej.
Przebieg konfliktu
I wojna izraelsko-arabska (1948-1949)
– próba zlikwidowania nowo powstałego Państwa Izrael przez koalicję państw arabskich
– skutki: porażka Arabów (Izrael utrzymał się i powiększył granice); podział Jerozolimy, masowe uchodźstwo Palestyńczyków i imigracja Żydów
Po pierwszej wojnie izraelsko-arabskiej ustalił się przedmiot konfliktu – geneza kolejnych wojen:
– Izrael: dążenie do istnienia niepodległego, zwartego terytorialnie państwa żydowskiego ze stolicą w Jerozolimie
– Arabowie: niezgoda na istnienie Państwa Izrael, na żydowskie osadnictwo w Palestynie i na zajęcie Jerozolimy przez Żydów
Kryzys sueski (1956)
– atak Izraela na Egipt jako pomoc dla Wielkiej Brytanii i Francji w odzyskaniu wpływów i swobody żeglugi na Kanale Sueskim (nagle znacjonalizowanym przez rząd egipski)
– skutki: sukces polityczny i militarny Izraela (odzyskanie swobody żeglugi i rozbicie armii egipskiej), choć ostatecznie Wielka Brytania i Francja utraciły wpływy w Egipcie
1964 – zał. OWP – Organizacja Wyzwolenia Palestyny
– cel: wyzwolenie Palestyny spod okupacji izraelskiej, reprezentowanie Palestyńczyków na arenie międzynarodowej
– przywódca: Jaser Arafat
– działalność: ataki na Izrael z terenów sąsiednich państw (ostrzał, wypady dywersyjne, porwania i zabójstwa), protesty ludności na terenach okupowanych
– od 1968 międzynarodowy terroryzm (porwania izraelskich samolotów)
„Wojna sześciodniowa” (1967)
– intensywne walki Izraela z koalicją państw arabskich (gł. Egiptu, Syrii i Jordanii)
– skutki: porażka Arabów (Izrael zajął Synaj, Zachodni Brzeg, Strefę Gazy i Wzgórza Golan; osadnictwo żydowskie na tych terenach)
Ciekawostka: Wojna sześciodniowa była wykorzystana przez komunistyczną propagandę PRL w czasie „Marca 1968” (ZSRR sprzyjał Arabom, więc Żydom polskim zarzucono popieranie wrogów).
„Wojna na wyczerpanie” (1967-1970)
– próba odzyskania półwyspu Synaj przez Egipt nękającymi atakami na Izraelczyków w rejonie Kanału Sueskiego
– skutki: porażka Arabów, zaangażowanie ZSRR (pomoc dla Egiptu) i USA (pomoc dla Izraela)
Wojna Jom Kippur (1973)
– próba odzyskania półwyspu Synaj przez Egipt – nagły atak w żydowskie święto Jom Kippur
– skutki: porażka Arabów (rozejm pod kontrolą ONZ), nasilenie wzajemnych ataków OWP i Izraela
1978 porozumienia z Camp David (mediacja USA): Izrael zwrócił Synaj, Egipt uwolnił żeglugę na Kanale Sueskim
Wojna libańska (1982-1985)
– interwencja Izraela w krwawą wojnę domową w Libanie (atak na bazy OWP, oblężenie Bejrutu)
– skutki: ewakuacja baz OWP do innych państw arabskich (centrala – Libia), ruina gospodarcza Libanu
IX 1982 masakra cywilnych uchodźców palestyńskich w obozach Szabra i Szatila w Libanie (przez chrześcijańską milicję za zgodą armii izraelskiej) – potępienie opinii międzynarodowej dla Izraela i Libanu, sympatia dla Palestyńczyków
Intifada kamieni (1987)
– palestyńskie powstanie przeciwko okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu (strajki, demonstracje, ataki na izraelskich żołnierzy)
– skutki: zainteresowanie opinii międzynarodowej, zjednoczenie Palestyńczyków wokół wizji niepodległości
1988 ogłoszenie niepodległości Palestyny (brak uznania międzynarodowego)
1993 historyczne porozumienie z Oslo: wzajemne uznanie się Izraela i OWP (krytykowane jednak po obu stronach)
1994 powstanie Autonomii Palestyńskiej:
– teren – osiedla arabskie na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy
– Palestyńskie Władze Narodowe – prezydent z wolnych wyborów, parlament i rząd
– 2013 przekształcenie Autonomii Palestyńskiej w Państwo Palestyny (uznane przez ONZ i część państw, nieuznane przez Izrael i część państw)
– na terenie Autonomii nadal działają organizacje terrorystyczne atakujące izraelskie obiekty i wojsko
Skutki
1) skutki polityczne
– przetrwanie Państwa Izrael, powstanie Państwa Palestyny
– rozwój terroryzmu międzynarodowego (wprowadzenie porwań cywilnych samolotów, ataków bombowych itd. jako środka walki politycznej)
– organizacja i rozwój izraelskiej armii (Sił Obronnych Izraela) i służb specjalnych (wywiad – Mosad)
2) skutki społeczne
– cn. 90 tys. zabitych w samych wojnach (w tym wiele ofiar cywilnych)
– kryzys społeczny terenów objętych konfliktem (nienawiść na tle etnicznym i religijnym, cn. 750 tys. uchodźców)
– czystki etniczne (uchodźstwo Palestyńczyków, żydowskie osadnictwo na terenach okupowanych)
– atmosfera strachu, zmilitaryzowanie społeczeństwa Izraela
3) skutki gospodarcze
– wieloletni kryzys gospodarczy na ziemiach zamieszkanych przez Palestyńczyków
– ruina gospodarcza Libanu
– rozwój przemysłu zbrojeniowego Izraela
Mimo utworzenia państwa palestyńskiego konflikt nadal trwa.
[podstawa programowa dla szkoły podstawowej – 36.8]
Ilustracja – Współczesne terytorium Państwa Izrael i obszary okupowane przez to państwo:
– Wzgórza Golan – okupowane przez Izrael, przedmiot sporu Izraela, Syrii i Libanu (pokoju strzegą obserwatorzy ONZ)
– Zachodni Brzeg Jordanu – obecnie główna część Autonomii Palestyńskiej, ale nadal miejsce starć armii izraelskiej z różnymi ugrupowaniami palestyńskimi
– Strefa Gazy – część Autonomii Palestyńskiej, ale pod kontrolą terrorystycznego ugrupowania Hamas. Strefa Gazy ma powierzchnię mniejszą, niż połowa przeciętnego polskiego powiatu, a jednak na tak małym terenie mieszka tylu ludzi, ilu w Warszawie.
– Jerozolima – święte miejsce judaizmu, chrześcijaństwa i islamu; Izrael i Palestyna uznają ją za swoją stolicę (choć wzajemnie się temu sprzeciwiają
Z północy na południe Izrael ma ok. 350 km, ale ze wschodu na zachód w najszerszym miejscu 90 km, zaś w najwęższym zaledwie kilkanaście kilometrów (dla porównania – rozpiętość Warszawy to około 30 km). Na tak małym obszarze są przemieszane tereny zamieszkane przez Palestyńczyków i Żydów, podzielonych wielowiekowym konfliktem, a główne miasto (Jerozolima) jest przedmiotem sporu.