W grudniu 1970 r. na Wybrzeżu doszło do protestów przeciw pogarszającym się warunkom życia w PRL. Użycie wojska spowodowało ofiary śmiertelne. W propagandzie komunistycznej nazwano to „wydarzeniami grudniowymi”.
Geneza:
1) przyczyny polityczne
– rozbicie społeczeństwa po Marcu 1968 (antagonizm robotników i inteligencji)
– spadające poparcie społeczeństwa dla Władysława Gomułki
– wewnętrzny konflikt w kierownictwie PZPR (podział na zwolenników i przeciwników Gomułki, brak jednego ośrodka decyzyjnego)
2) przyczyny gospodarcze
– niewydolność systemu gospodarki centralnie planowanej – kryzys gospodarczy, braki w zaopatrzeniu
gospodarka centralnie planowana – gospodarka, w której rząd decyduje o produkcji i inwestycjach; przeciwieństwo gospodarki rynkowej
Przebieg:
– 12 XII 1970 komunikat władz o niezapowiadanych wcześniej dużych podwyżkach cen żywności
– protest stoczniowców na Wybrzeżu – Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Elbląg (m.in. podpalenie komitetu wojewódzkiego PZPR w Gdańsku) – brutalnie stłumiony przez milicję
– do stłumienia protestów skierowano ponad 30 tys. żołnierzy i milicjantów oraz ponad 1200 wojskowych wozów pancernych (w tym kilkaset czołgów)
– zgoda władz PZPR na użycie broni wobec protestujących
– 17 XII 1970 Gdynia „czarny czwartek” – stoczniowcy jadący do pracy ostrzelani przez wojsko i milicję (ofiary śmiertelne)
– protesty robotników również w innych miejscowościach Polski
W Grudniu 1970 r. padły pierwsze w Polsce „jawne” ofiary śmiertelne komunistów od końca stalinizmu. Poprzednio władze skierowały wojsko przeciw ludności w czasie poznańskiego Czerwca 1956. Między 1956 a 1970 zdarzały się pobicia przeciwników władzy przez milicję (oddziały ZOMO lub tzw. „nieznanych sprawców”).
Skutki:
– 41 zabitych, ponad 1100 rannych – szok w społeczeństwie
– odsunięcie Gomułki od władzy – na czele PZPR Edward Gierek (dotychczasowy „I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach”, czyli przywódca partii komunistycznej na Śląsku) – zmiana stylu rządzenia krajem
– podwyżki początkowo utrzymane (media podporządkowane nowym władzom skrytykowały tylko sposób ich wprowadzenia), ale po strajku łódzkich włókniarek odwołane w II 1971
– kolejne strajki szybko wygaszone (I 1971 wizyta Gierka w stoczni szczecińskiej i gdańskiej, w Gdańsku zaaranżowana przez SB rozmowa Gierka z robotnikami zakończona słynnym dialogiem „-To jak, towarzysze, pomożecie? -Pomożemy!”; brak poparcia innych grup społecznych dla robotników)
Ofiary Grudnia 1970 upamiętniono 10 lat później „Pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970” w kształcie trzech krzyży z kotwicami, wzniesionym przed bramą Stoczni Gdańskiej.
Zob. też notatkę „PRL za czasów Edwarda Gierka”
[podstawa programowa szkoły podstawowej – 39.3]
Ilustracja – spontaniczny pochód z ciałem jednej z ofiar, 18-letniego robotnika portu w Gdyni Zbyszka Godlewskiego, niesionym na drzwiach zabranych z pobliża miejsca jego śmierci drzwiach. Został on upamiętniony w pieśni „Ballada o Janku Wiśniewskim” napisanej na gorąco przez Krzysztofa Dowgiałłę. Ponieważ takich pochodów (z ciałami różnych osób) było prawdopodobnie kilka, a autor pieśni nie znał ich danych (stąd użycie fikcyjnych personaliów „Janek Wiśniewski”), „Ballada…” upamiętnia wszystkie ofiary Grudnia 1970. (źródło: Wikimedia Commons, autorstwo PAP/Edmund Pepliński)