Lata 70. XX wieku – wiele osób do dziś wspomina dobre zaopatrzenie sklepów, a zbudowane wtedy osiedla stoją do dziś. Niestety, było to okupione szkodliwymi na dłuższą metę decyzjami gospodarczymi.
W PRL formalnie istniał sejm i rząd, a głową państwa była tzw. Rada Państwa. W praktyce wszystkie decyzje podejmowało Biuro Polityczne PZPR (główny organ partii komunistycznej). Najważniejszą osobą w państwie był I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR. W 1970 r. został nim Edward Gierek.
(Dojście Edwarda Gierka do władzy – zob. notatkę „Polskie miesiące – Grudzień 1970”)
Polityka wewnętrzna
– zmiana stylu komunikacji władz ze społeczeństwem w stosunku do czasów Władysława Gomułki (podkreślana otwartość i bezpośredniość, „wizyty gospodarskie” w różnych miejscach w Polsce)
– „propaganda sukcesu” (rozwój TVP, wielkie imprezy – „święto Trybuny Ludu”, centralne dożynki co roku w różnych miastach)
– reforma administracyjna (likwidacja powiatów i podział kraju na 49 województw – rozbicie dotychczasowych układów, nowe władze terenowe podległe ekipie Gierka)
– polityka wyznaniowa: dążenie do unormowania relacji z Kościołem katolickim, ale zarazem rozwój antykościelnej działalności SB (m.in. inwigilacja duchownych)
– polityka kulturalna: duże nakłady na sport, kinematografię, artystów estradowych – w tym występujących za granicą, co miało budować pozytywny wizerunek PRL pod rządami Gierka na Zachodzie i w środowiskach polonijnych
Polityka zagraniczna
– spotkania z kolejnymi prezydentami USA, kanclerzami Niemiec i prezydentami Francji (dzięki znajomości języka francuskiego przez Gierka, dawnego górnika w Belgii, także kontakty osobiste)
– współpraca gospodarcza z krajami zachodnimi (sprowadzanie nowoczesnych technologii, ale i zaciąganie kredytów)
– symboliczne wiernopoddańcze gesty wobec ZSRR (order Virtuti Militari dla Leonida Breżniewa, wpisanie „wieczystej przyjaźni” do konstytucji PRL)
– potajemne wspieranie antyizraelskich grup terrorystycznych (baza przerzutowa dla broni i ludzi)
Polityka gospodarcza
Do 1975 widoczne zmiany w gospodarce i poprawa warunków życia ludności:
– szybki rozwój przemysłu
– wzrost dochodów ludności (podwyżka wynagrodzeń i emerytur, zamrożenie cen)
– budowa wielkich osiedli (z tzw. wielkiej płyty), autostrad i dróg szybkiego ruchu
– poprawa warunków życia na wsi (korzystniejsze warunki sprzedaży produktów, budowa przychodni i szkół na wsiach, emerytury rolnicze, nowoczesne przetwórnie i dostęp do maszyn rolniczych)
– znaczny wzrost produkcji żywności i innych towarów codziennego użytku (dobre zaopatrzenie sklepów, niskie i stałe ceny żywności)
Na rozwój infrastruktury i przemysłu zaciągano ogromne kredyty w krajach zachodnich (w praktyce duża część została wydana na bieżącą poprawę warunków życia ludności, zaś inwestycje w przemyśle, zwłaszcza ciężkim, okazały się nietrafione). Państwo polskie spłacało te kredyty aż do 2012 r.
Symbole zmian w gospodarce z czasów Gierka:
– Dworzec Centralny PKP w Warszawie
– Trasa Łazienkowska w Warszawie
– trasa szybkiego ruchu Warszawa-Katowice (tzw. gierkówka)
– Huta Katowice
– popularny samochód Fiat 126p (tzw. maluch)
Od 1976 narastający kryzys gospodarczy
1) przyczyny wewnętrzne – niewydolność socjalistycznej gospodarki:
– gospodarka centralnie planowana (co uniemożliwiało racjonalne decydowanie; decyzje oparte na względach politycznych, krytyka błędów ograniczona przez cenzurę i propagandę)
– złe decyzje władz (przesadnie duże inwestycje w przemyśle ciężkim, nadmierne zadłużenie)
2) przyczyny zewnętrzne (niezależne od władz):
– światowy kryzys paliwowy – podwyżka cen ropy naftowej kupowanej z ZSRR
– „zima stulecia” 1978/1979
3) skutki kryzysu
– niedobory surowców i paliw – przestoje w fabrykach, załamanie wzrostu produkcji
– załamanie eksportu – znaczny wzrost zadłużenia zagranicznego
– pogorszenie warunków życia ludności (braki towarów w sklepach, reglamentacja cukru)
reglamentacja – ograniczenie sprzedaży produktów, których brakuje na rynku (władze państwa określają maksymalną ilość, jaką może kupić mieszkaniec kraju i kontrolują to przydzielając talony – „kartki” – bez których zakup jest niedozwolony)
„Czerwiec 1976” – protesty przeciw polityce gospodarczej władz:
– geneza – nagłe i drastyczne podwyżki cen głównych produktów żywnościowych (nazywane przez propagandę nie podwyżką, ale „regulacją” lub „nowymi cenami”, co dodatkowo rozzłościło ludność)
– przebieg – VI 1976 protesty robotników w Radomiu i w Ursusie (brutalnie stłumione przez władze: uczestnicy bici przez milicję w tzw. ścieżkach zdrowia, wyrzucani z pracy, karani więzieniem)
– skutki – powstanie tzw. opozycji demokratycznej (m.in. Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża), utrata poparcia społecznego przez Gierka
Narastający kryzys gospodarczy spowodował upadek rządów ekipy Edwarda Gierka w 1980 r. (zob. notatkę Powstanie „Solidarności”)
[podstawa programowa szkoły podstawowej – 39.1, 39.2]
Ilustracja – Edward Gierek w czasie „gospodarskiej wizyty” w zakładach cukierniczych im. 22 lipca (dawna fabryka Wedla). Takie wizyty były później nagłaśniane w propagandzie. (źródło – Wikimedia Commons)