Konfederacja barska (zwana pierwszym polskim powstaniem narodowym) wystąpiła przeciw ingerencji Rosji w sprawy Rzeczypospolitej i przeciw uległemu królowi. Wystąpiła też przeciw innowiercom, co Rosja wykorzystała dla swoich celów.
Po ucieczce Henryka Walezego królem Polski został Stefan Batory, władca węgierskiego Siedmiogrodu. Pokonał opozycję, zreorganizował państwo i armię, a przede wszystkim powstrzymał Rosję przed przejęciem wpływów nad Bałtykiem.
Kozacy zaporoscy najmowali się jako żołnierze Rzeczypospolitej. W połowie XVII wieku pod przewodnictwem Bohdana Chmielnickiego sięgnęli po polityczną niezależność.
Ostatnią próbą ratowania niepodległości Polski w XVIII wieku było powstanie dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę. Poza szlachtą zaangażowało ono szersze warstwy społeczne: chłopów, mieszczan i Żydów.
Tłem konfliktu polsko-szwedzkiego było dążenie Szwecji do dominacji nad Bałtykiem i pretensje Wazów do korony szwedzkiej. Wojny te wyniszczyły Rzeczpospolitą; „potop” bywa porównywany w skutkach do II wojny światowej.
Po okresie renesansu w kulturze europejskiej nastał barok. Dominował on w sztuce od końca XVI wieku do początków wieku XVIII. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od portugalskiego słowa oznaczającego niekształtną perłę.
W XVII wieku Rzeczpospolita bywała nazywana „przedmurzem chrześcijaństwa” z racji graniczenia z islamskim imperium Osmanów. Napór turecki zagrażał nie tylko Polsce, ale całej Europie.
Pierwszym etapem konfliktu polsko-rosyjskiego w XVII wieku były dymitriady, polskie interwencje zbrojne w Rosji ogarniętej chaosem po śmierci Iwana IV Groźnego. Drugim etapem była wojna o Ukrainę, zakończona jej podziałem.
W XVI wieku, za panowania ostatnich Jagiellonów, Polska stała się jednym z największych państw europejskich. W polityce zagranicznej, kulturze i gospodarce nastąpił nasz „złoty wiek”.
Mimo kilku spektakularnych zwycięstw wojny XVII wieku miały dla Rzeczypospolitej katastrofalne skutki polityczne i społeczno-gospodarcze. W dalszej perspektywie wywołały kryzys zakończony w XVIII wieku rozbiorami.
Polskie oświecenie zaczęło się rozwijać z opóźnieniem, od lat 40. XVIII wieku. Największy rozkwit przypadał na lata panowania, nieudolnego skądinąd, króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (tzw. oświecenie stanisławowskie).
Umiejętna polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellończyka sprawiła, że synowie jego i Elżbiety Rakuszanki objęli trony Polski, Litwy, Czech i Węgier. Córki wydano za przedstawicieli kilku europejskich dynastii.
W odpowiedzi na sukcesy Reformacji papież Paweł III zwołał do Trydentu (pn. Włochy) sobór, czyli uroczyste zgromadzenie dostojników Kościoła pod przewodnictwem papieża. Sobór obradował w latach 1545-1563.
31 października 1517 r. w Wittenberdze ks. dr Marcin Luter ogłosił 95 tez na temat odpustów. Rozpoczęło to ruch odnowy Kościoła zachodniego, w wyniku którego powstały niezależne od papieża kościoły ewangelickie (protestanckie).
Rzeczpospolita Obojga Narodów wyróżniała się tolerancją i pokojem między wyznaniami. W pogrążonej w wojnach religijnych nowożytnej Europie był to wyjątek, dzięki czemu Polska zyskała miano „państwa bez stosów”.
Monarchia parlamentarna to ustrój, w którym władza jest podzielona między władcę i parlament (przy czym rzeczywista rola parlamentu jest większa). Przykładem monarchii parlamentarnej w XVII wieku jest Anglia.
Monarchia absolutna to ustrój, w którym władca skupia całą władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Przykładem monarchii absolutnej w XVII wieku jest Francja.
Pod koniec panowania Zygmunta Augusta Polska i Litwa, połączone dotąd osobą władcy, zawarły w Lublinie unię realną. Powstało jedno z największych państw ówczesnego świata, nazwane później Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Demokracja szlachecka to ustrój polityczny istniejący w Polsce XVI-XVIII wieku. Opierał się na dominacji stanu szlacheckiego (stanowiącego do 10% mieszkańców) w sprawowaniu władzy oraz wolnej elekcji władcy.
Upadek I Rzeczypospolitej był skutkiem kryzysu państwa postępującego od XVII wieku. Rosja, Prusy i Austria w trzech rozbiorach podzieliły nasze państwo między siebie, a ostatni król elekcyjny, Stanisław August Poniatowski, abdykował.
Odrodzenie czyli renesans (od fr. słowa „renaissance”) to okres w dziejach kultury europejskiej XV i XVI wieku. Nazwa jest związana z powrotem do kultury antycznej. Kolebką renesansu były Włochy.
Co roku, 14 października, obchodzimy Święto Edukacji Narodowej, zwane też „dniem nauczyciela”. Jest to rocznica powstania w 1773 r. pierwszego na świecie ministerstwa oświaty – polskiej Komisji Edukacji Narodowej.
W latach 1788-92 w Warszawie obradował sejm, który podjął największą w XVIII wieku próbę reform Rzeczypospolitej. Jego najsłynniejszym dziełem była Konstytucja 3 Maja 1791 roku.
Po śmierci Jana III Sobieskiego Rzeczpospolita znalazła się w unii personalnej z Saksonią pod panowaniem Wettynów: Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. Dwukrotnie panował też Polak, Stanisław Leszczyński.
U schyłku XVIII wieku mieszkańcy 13 angielskich kolonii w północnej Ameryce zbuntowali się przeciw metropolii i utworzyli własne państwo – Stany Zjednoczone Ameryki. Udział w tym mieli także Polacy.
Absolutyzm oświecony to forma ustroju, w którym monarcha zachowuje władzę absolutną, ale wprowadza reformy oświeceniowe uważając się za sługę państwa.
Oświecenie to ruch umysłowy oparty na wierze w potęgę ludzkiego rozumu i nauki, mogącej rozwiązać wszystkie problemy ludzkości. Początek oświecenia to przełom XVII i XVIII w.
Poszukiwanie morskiej drogi do Indii i ciekawość świata zaowocowały w XV i XVI w. odkryciami, a potem kolonizacją nowych kontynentów. Odkrycie Ameryki przez Kolumba jest uważane za koniec średniowiecza.
Już od początków unii polsko-litewskiej króla wybierała szlachta, choć zawsze był to kolejny Jagiellon. Po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta utrwaliła się praktyka wolnej elekcji, bez żadnych przywilejów dla synów poprzednika.
Za czasów ostatnich Jagiellonów polszczyzna zaczęła stopniowo wypierać łacinę. Wybitnymi twórcami tego okresu byli: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski i Andrzej Frycz Modrzewski.